Om meteen met de deur in huis te vallen: het menselijke bestaan is zinloos. Er is voor ons als mensheid geen groter symbolisme. De oude ideologieën en paradigma’s van voorgaande eeuwen zijn in verval. De grand narratives zijn afgedaan en religie heeft aan waarde verloren in de wereld van de wetenschap. Nieuwe lege uitdrukkingen zijn ervoor in de plaats gekomen, maar ook zij verliezen hun waarde als ze bekeken worden vanuit een existentieel nihilistisch standpunt. De meest extreme aanhangers van deze visie beargumenteren zelfs dat de mensheid als een geheel verwaarloosbaar is. Aannames die voor waar worden aangenomen, doen zij af als onwaar. Wat overblijft is een onverschillige wereld waar je eenzaam zonder doel doorheen wandelt.
Pessimisme en hoop
Alles bij elkaar is dit een behoorlijke pessimistische kijk op het leven. Als er niks is om voor te leven, waarom zou je jezelf dan druk maken om te bestaan? We zouden het bestaan misschien zelfs beter meteen kunnen eindigen. Alleen dit is niet het geval. In plaats daarvan streven mensen naar dingen die hen gelukkig maken, ook al zijn deze slechts tijdelijk. Een voorbeeld is games, waarbij iemand voor een moment uit de realiteit stapt en een duidelijk doel voor ogen heeft. De wereld rondom het hoofdpersonage is duidelijk gestructureerd en geordend volgens een bepaald systeem. Het doel is simpel: voer de opdracht uit die het spel je aanreikt. Bepaalde keuzes moeten inderdaad gemaakt worden, je wordt niet overweldigd door de keuzevrijheid. Als videogames lastig worden, is het altijd nog mogelijk om hulp te krijgen, bijvoorbeeld online om te kijken hoe anderen het obstakel overkomen of het probleem oplossen. Hoewel er soms geoordeeld over kan worden, zijn de repercussies een stuk minder ernstig dan in het echte leven.
Er is een scherp contrast tussen de wereld van games en de wereld om ons heen. In het echte leven kunnen de keuzes overweldigend zijn. Er is simpelweg een oneindige hoeveelheid van dingen die iemand kan doen, talloze plaatsen die bezocht kunnen worden en miljarden aan mensen die ontmoet kunnen worden! Zelfs als iemand twee keer zou lang zou leven, zou slechts een percentage van alles wat de wereld te bieden heeft gezien worden. Daar komt nog bij dat er veel chaos is en het is niet altijd duidelijk welk doel we nastreven. Om hulp vragen bij het oplossen van problemen kan moeilijk zijn, want daarover kan negatief geoordeeld worden. Zo zijn mannen bijvoorbeeld minder geneigd om psychiatrische hulp te zoeken dan vrouwen.
Verschillende doelen en het nihilisme
Om het probleem nog erger te maken, is er een generatiekloof in de maatschappij. Personen die dertig jaar, of meer, geleden opgroeiden, hadden hun eigen denkbeelden en doelen. Er moest geld verdiend worden, en het liefst veel, of er moesten vijanden verslagen worden. De nazi’s, in de jaren 1940, of de communisten, in de jaren daarna. Maar deze vijanden zijn inmiddels verslagen en nieuwe vijanden werden gezocht, onder andere doordat de paradigma’s wijzigden.
Ondertussen kwam het nihilisme op als filosofische stroming, die stelt dat de clash of civilizations of de strijd tussen ideologieën zinloos is, net als al het andere. Echter de bijbehorende doelen die betekenis geven aan het leven, zijn achter gebleven. Hoe kan een generatie jongeren leren dat geld het grootste goed is om na te streven, terwijl er aan de andere kant overal geleerd wordt dat het leven vluchtig is en mensen moeten doen waar zij gelukkig van worden? Zelf-verrijking, door nieuwe ervaringen, zijn bij jongeren waardevol, niet geld. Daarnaast moet je als een individu op zoek gaan naar jouw doel in het leven. Betekenissen voor je leven worden aangereikt, maar of je hier iets mee doet is aan jezelf om te bepalen. Daarom is er een verschil tussen wat de jongere generatie geleerd wordt en wat zij ervaren.
Maar om betekenis te zoeken in het leven is lastig. Hoe kan je weten wat jouw doel is, wanneer je niet weet wat de wereld allemaal te bieden heeft? En zelfs als je weet wat jouw leven betekenis geeft, is het dan mogelijk om dat te bereiken? Hoeveel levens zijn er wel niet gefrustreerd in het onderwijssysteem, door keuzes die gemaakt zijn in het verleden of waarvan de gevolgen niet zichtbaar waren? Hoeveel mensen zijn er niet in staat om zichzelf te ontplooien in de gewenste richting waarin zij willen groeien, omdat hun omgeving voorkomt dat zij een bepaalde richting op gaan? En zelfs als het zou kunnen, grijpen mensen dan de kansen aan die hen worden aangereikt? Nieuwe dingen kunnen eng zijn en niemand weet wat de toekomst brengt. Hoe de realiteit ervaren wordt en hoe de realiteit wordt uitgelegd is niet altijd in overeenkomst.
Autoritair neo-nationalisme
Dat is waar de huidige trend in autoritair neo-nationalisme binnenkomt. De grenzeloze vrijheid kan verlammend zijn en moet overwonnen worden. De toekomst is onbekend, en onzekerheid kan leiden tot angst. Voor sommige mensen is er dan een makkelijke oplossing, want in plaats voor zichzelf te denken, kiezen zij een rolmodel en volgen diegene. In plaats van een eigen betekenis in het leven te zoeken, accepteren zij een narratief en bijbehorende wereldbeeld. De eindeloze mogelijkheden worden beperkt en de wereld wordt duidelijker; zeker als er een ‘autoritaire, nationalistische staat’ wordt nagestreefd. Groepen worden gevormd, gelijkgestemden verzameld, en vijanden geschapen. Het is irrelevant of deze vijanden simpelweg onverschillig tegenover het bestaan staan of dat zij daadwerkelijk vijandig zijn, want door het narratief worden zij tot vijanden gevormd en moeten daarom overwonnen worden. En als iets of iemand niet in het narratief past? Nou, dan helpen zij de vijand en zijn die personen dus automatisch ook een vijand geworden. In tegenstelling tot een eerder nationalisme, waar de grenzen werden opgetrokken aan de hand van nationaliteiten, worden tegenwoordig grenzen getrokken op basis van ras, religie of cultuur. Hoe dan ook, het resultaat is dat mensen zich verder terugtrekken in hun neo-nationalistische groepen, onder andere om daar een geruststelling aan te beleven tegenover het zinloze bestaan.
Is er een oplossing voor dit probleem? Iedere dag ervaren mensen problemen van dit soort nationalistische wereldbeelden. Discriminatie tegen minderheden neemt toe. Democratische kernwaarden worden met de voeten getreden. Verkiezingen in Europa en de Verenigde Staten de laatste tijd hebben genoeg bewijs geleverd voor deze stelling. Belachelijke claims worden gemaakt, complotten worden verzonnen, mensen worden gestigmatiseerd, en bepaalde seksuele voorkeuren of seksuele identiteiten onderdrukt. Maar er is een oplossing. Dit is niet door een bijdrage te leveren aan ‘punch a nazi’ video’s. Dit levert immers enkel meer brandstof voor hun verderfelijke wereldbeeld, want zij zien hier een bevestiging in van hun vijandbeelden. In plaats daarvan moet de confrontatie gezocht worden in dialoog en in het clashen van paradigma’s.
Eigen geluk nastreven
Het bestaan is zinloos, dus waarom zou je het besteden met het bestrijden van anderen? Het creëren van vijanden en het bestrijden van deze, al dan niet vermeende, vijanden is geen nastrevenswaardig doel. De reden daarvoor is simpelweg dat het geen geluk oplevert. Het draait eigen geluk draait erom dat andere mensen verdriet wordt aangedaan. Hun geluk moet inboeten om het eigen geluk vorm te geven. In plaats van anderen te helpen en daar geluk aan te beleven, wordt er geluk geschapen uit de misère van mensen. Is het niet beter om het eigen geluk na te streven, onafhankelijk van anderen, wat pragmatisch gezien ook een stuk haalbaarder is? Je hebt hier meer controle over en je streeft naar je eigen geluk.
Zeker in het pluriforme Nederland zijn er diverse zingevingen die mensen aan hun leven geven. Verschillende groepen hebben hun eigen waardesystemen en doelen die zij nastreven. Kennisnemen daarvan is waardevol en verrijkt ook de persoon zelf. Hierin kan een taak liggen voor alle mensen, want het is een enge wereld. De toekomst is onzeker. Maar door met anderen er over te praten, kunnen we elkaar helpen. In plaats van mensen weg te drukken of te blokkeren, is het nodig om met elkaar in gesprek te gaan. Alleen dan kunnen mensen tot inzicht komen. In plaats van hen te slaan voor likes op Youtube of Twitter, is het beter om met hen in gesprek te gaan. Samen kunnen we een betere wereld nastreven. Niet alleen voor onze kinderen, of onze kleinkinderen, maar voor onszelf. Iedere persoon die zijn nationalistische wereldbeeld laat gaan, is een stap in de juiste richting. Dus praat met elkaar, wees geïnspireerd door elkaar of door wie je dan ook wilt. Geef je leven zelf een doel in de eindeloze hoeveelheid mogelijkheden. We leven immers maar kort, dus dan kan je het maar net zo goed gelukkig doorbrengen.
