Artikel.nl




Editorial Approved Badge

Edvard Munch, de meester van het moeilijke

Maak kennis met de schilder van de Schreeuw. Iemand die op de donkerste dagen, de mooiste beelden kon creëren.

Geschreven door Aarnout Van Der Ploeg
Gepubliceerd op: 14 okt 2021
2
45
2
Vampire 2: Munch
Vampire 2: Munch
Edvard Munch werd geboren op 12 december 1863. De zoon van een medisch officier en een artistieke vrouw, die laatste wordt vaak vermeld als zijn eerste aanraking met de kunst. Net als zijn oudere zus Sophie, zou hij mede door haar begonnen zijn met tekenen. Een jaar na zijn geboorte zou het gezin verhuizen naar de stad waar nu een museum in zijn naam staat. Oslo, toen nog Christiana, zou ook de plek zijn waar zijn meest befaamde werk tot stand zou komen, De Scheeuw. Niet zo gek dat hij bekend zou staan om zo'n zwartgallig meesterwerk. Munch groeide op in armoede, met de religieuze neuroses van zijn vader en de dood van twee van zijn rolmodellen. Hij zou zowel zijn moeder in 1868, als zijn favoriete zus Sophie in 1877 verliezen aan tuberculose.

Munch's werk leent zijn meest luide en opvallende beelden vanuit een gemeenschappelijke leegte. Vandaar dat het altijd aanspraak vind bij zij die de wat meer duistere kant van de kunst aanhangen. Nou geldt het voor Munch net zo goed als voor andere oude meesters, dat ze je op meerdere vlakken kunnen raken. Kunst is natuurlijk subjectief, dus kun je altijd je eigen beeld vormen. Maar waar Van Gogh een bijna buitenaardse blik toepaste op de mondane werkelijkheid, voegt Munch iets anders toe aan wat soms even mondaan kan zijn. In plaats van het ontastbare van Van Gogh, schept Munch juist een bleker beeld. Niet alleen weet Munch kleurloze scenes tot leven te wekken met zijn oog voor detail en de betekenis van kleur in zijn werk.

Munch was een expressionist, wat op zijn simpelst inhoudt dat je vanuit je gevoel schildert en niet vanuit je verstand. Nou schreef Munch zelf ooit over de invloed van zijn vader op zijn jeugd: "Van hem erfde ik de zaden van waanzin. De engelen van angst, verdriet en dood stonden aan mijn zijde sinds de dag dat ik werd geboren." Hoe sektarisch zijn vader was in het geloof, zo vrij stond Munch in het schilderen. Zijn insteek was dan ook om het leven en de betekenis daarvan aan zichzelf uit te leggen, door middel van zijn kunst.

Munch's werk is natuurlijk een reflectie van hemzelf, maar wat mij nog meer aanspreekt is hoe het ons weerspiegelt. Neem de schreeuw, inmiddels een iconisch schilderij. Je vind weinig mensen die het niet kennen. Net als de Mona Lisa werd De Schreeuw een wereldberoemd kunstwerk toen gestolen werd. Iets wat misschien wat meer dagjesmensen naar je museum lokt, maar niet iets wat iemand die van kunst houdt perse aanspreekt. Nou vind ik de Schreeuw overigens een van Munchs minst interessantste werken. Misschien ook wel omdat je er vandaag de dag mee dood gegooit wordt. Het is een van de meest gebruikte emojii op je telefoon, zelfs de handjes staan erbij. Maar inmiddels is de impact van het origineel een stuk minder. Wat voor Munch een barst in het normale zou blijken, is voor ons alweer normaal. Het verzet tegen het mondane, wordt zo ongeloofwaardig.

Nee veel mooier nog, vind ik, zijn de stillere werken van Munch. Waar hij licht in het donker schept, zonder de duisternis te verdrijven. Werken waar hij je uitnodigt om in het doek te verdwalen. Hij blijft trouw aan wie hem ooit zo inspireerde, zoals Van Gogh en Gauguin. Maar in plaats van kleur te gebruiken als basis, was het voor hem een uitweg.
Vampire 2: Edvard Munch
Vampire 2: Edvard Munch
Een man met gebogen hoofd wordt omhelsd of misschien wel getroost door een vrouw. Gevangen in een schaduw, zijn zij het enige wat ons scheidt van het diepe donker. Het beeld lijkt alsof hij het in één donderslag wist te vangen. Ze zijn beide zo bleek en koud, net als de strepen in de achtergrond. Het lijkt op de schaduw van de regen op het raam. Oorspronkelijk waren dit werk en haar voorganger liefdevol bedoeld. Alsof de vrouw een tedere troost biedt. Alsof het vuur in haar manen hun van het enige licht in de nacht zou voorzien. Dat ze daarom niet bleek en koud zouden zijn, maar warm en van goud. Maar nu staan deze werken bekend als Vampire. Hem wacht dus geen kus of warmere dag, maar een stille dood. Vanuit de duisternis die hij zo meesterlijk schept komt zij opdoemen, misschien een beeld wat de man zelf oproept. Zodat hij niet alleen in het donker hoeft dood te gaan. Ze zijn beide gezichtloos en daardoor universeel, licht en donker, romantisch en gevaarlijk, bedroefend en vredig.
Mijn eerste aanraking met Munch, was zijn Zelfportret met Sigaret. Wat mij meteen aansprak was de stilte die hij hier schiep. De tegenstelling tussen de man op de pier die zijn leven als enkel pijn ervaart en wat ik me inbeeldt als de man naar wie hij schreeuwt. Zijn eeuwige nachtmerrie van eindeloos veel gezichten, geprojecteerd op enkel rook en duisternis. Maar zo simpel is dit werk niet. Want ook hier, op een subtielere, stillere manier, weet Munch kleur een betekenis te geven. Het is de blauwe streken in de rook, en het minimale verschil in zwart, wat dit vormloze figuur van de schaduw onderscheidt. Veel mooier nog vind ik de gedachte dat deze kleur, dit onderscheid, afkomstig is uit de rook van zijn sigaret. Dat hij vanuit zijn dodelijke penseel een silhouette schept, die uiteindelijk in as zal stikken. Tot het laatste zuchtje dood de lucht in kringelt, en hij weer in die duisternis verdwijnt. Het is de man die me in de spiegel aankijkt als ik weer de laatste ben in deze stad die nog wakker is. Die zich voordoet als niemand anders dan zichzelf en daardoor al beter is dan jij, maar die het nooit zou zeggen. Hij zou zowel de held als de moordenaar kunnen zijn in welk verhaal je ook bedenkt. De duivel die hij zocht in al die duisternis, om hem in een zelfportret te vinden.


Munch: The Sick Child
Munch: The Sick Child
Het beeld van zijn stervende zus, met de ontroostbare tante aan haar zijde. Een bekend beeld dat de stervenden sterk blijven voor de levenden. Maar doordat hij haar zo schildert, in plaats van in zijn anders anoniemere en vormloze stijl, is een teken van hoe sterk hij moest zijn om haar te kunnen verliezen. Want voor hoe weinig je ook van haar ziet, je kunt haar herkennen. Met nog een wrange glimlach te bekennen op haar weggedraaide wang, en haar rucht rechtop in bed, is zij misschien wel een van de helderste beelden die hij ooit schetste. Alles wat er verder in dit beeld gebeurd is zowel voor zichzelf als voor haar. Veel herkenbaarder voor Munch was geweest om haar alleen te schilderen, op een onherkenbare plek, met verwrongen vormen en penseelstreken. Maar hij laat haar zien zoals ze was, misschien tegen zijn zin in, laat hij haar zien zoals ze was. Wat hem wel typeert is het feit dat niemand haar aankijkt. Net als in de meeste werken van Munch, is ze in feite toch alleen. De tante kan haar niet aankijken, noch kan hij het echt. De afwezige blik in haar doffe ogen het verdwijnpunt waar de toeschouwer in wegzinkt, de rest is mits een afleiding van haar lijdensweg. Een uitvlucht voor wanneer je net als de rest, haar niet langer aan kan kijken.
Sick Child: Munch
Sick Child: Munch
Toch kon ook Sophie niet aan de bleke blik van haar broer ontsnappen. Hier is ze in een tragisch beeld gevangen. Met uitgevallen haren en haar magere huid op haar botten, werpt ze een eenzame blik naar buiten. Een moment opname van voor haar dood, net zoals het andere beeld van haar, oogt dit toch trouwer aan Munch zijn doorgaanse stijl van tekenen. Ondanks de levensechte weergave van haar gezicht, wat voor hem niet onbekend is maar ook niet een kenmerk, is de manier waarop hij met licht en donker speelt echt een handtekening voor zijn werk. De schaduw achter haar hoofd, alsof ze al uit haar lichaam treedt. Het donker op haar bovenlichaam, als een deken opgetrokken tegen de kou. Het licht wat enkel haar gelaat nog kan raken, eerder koud dan hemels. Het is een bitter beeld van iets wat hem nooit weer los zou laten.


2
Geschreven door Aarnout Van Der Ploeg
Gepubliceerd op: 14 okt 2021
2
45
2

Comments

  • 17 okt
  • 0
Leuk en interessant geschreven, Aarnout.
  • 17 okt
0
  • 16 okt
  • 0
Goed artikel!
  • 16 okt
0

Recente en relevant artikelen