Artikel.nl




Editorial Approved Badge

Heks

Het woord heks spreekt tot allen hun verbeelding. Maar wat is dat nu eigenlijk, een heks? En vanwaar de negatieve bijklank telkens iemand met dit label wordt bestempeld? Terecht of niet?

Geschreven door Saar Tranchet
Gepubliceerd op: 1 nov 2021
5
51
4
Een heks is iemand die zich iemand die wijsheden vergaart in de niet alle daagse zaken. Dit kan betrekking hebben tot het paranormale, maar evengoed wijzen op iets praktischer zoals bijvoorbeeld kennis van planten en kruiden. Wikipedia omschrijft een heks als iemand waaraan bovennatuurlijke krachten worden toebedeeld. Of deze krachten effectief bovennatuurlijk zijn hangt natuurlijk af van de waarnemer. Voor de één is het lezen van kaarten of theeblaadjes iets bovennatuurlijks, een ander zal dit beschrijven als een sterk ontwikkelde intuïtie.

Zo was het vroeger ook. Tijdens de inquisitie werden mensen voor veel minder gefolterd en vermoord dan waar moderne heksen nu mee bezig zijn. Een vrouw of man die zich buiten de wil van de kerk begaf kon al aanzien worden als een heks.

Vele mensen denken bij de inquisitie ook direct aan de duisteren middelleeuwen. Maar feit is dat de inquisitie pas op gang kwam in de late middeleeuwen en veel meer voet aan de grond had tijdens de periode van verlichting. Het is namelijk net in die periode dat mensen bewuster worden en zich vragen durven stellen. Maar net omdat bepaalde zaken in vraag worden gesteld voelt men zich ook meer bedreigd over wat zou kunnen zijn. Dit is een angst die de hysterie vooraf gaat en zo rap verspreidt werd doorheen dorpen en steden.

De Inquisitie was dan ook een middel om de burgerij in toom te houden en de onderdrukking in stand te houden. Angst maakt mensen nu eenmaal kneedbaar, waardoor anderen ook vaak met de vinger werden gewezen om zelf aan de lijfstraffen te ontsnappen. Vroed- en kruidenvrouwen waren hier dikwijls kop van jut, omdat zij over macht van leven of dood beschikten. Bij een goede afloop werden zij geprezen, maar wanneer hun middeltjes effect misten werden zij al gauw vervloekt en vervolgt. Vaak werden zij dan uit het dorp verbannen, waardoor zij buiten de samenleving vielen en figuurlijk (als niet letterlijk) gebrandmerkt werden. Dit zorgde ervoor dat niemand met hen wilde handelen, waardoor zij zich moesten beroepen op de wildernis om te overleven.

De Heksenhamer

De vervolgingen bleven niet beperkt tot deze groepen en afhankelijk van de regio werden ook intenser doorgevoerd. Een hulpmiddel daarbij was de Malleus Maleficarum, oftewel de Heksenhamer. Hierin werd beschreven hoe men een heks kon herkennen en waaraan zij zich schuldig maakte. Dit handboek voor de inquisitie uit 1486 speelde een grote rol in de heksenvervolgingen en geeft nog steeds het stereotype beeld weer van wat de meeste mensen onder heksen verstaan. Dit beeld ligt inmiddels besloten in ons collectieve bewustzijn.

Dit is echter ten onrechte, aangezien de Heksenhamer moet geplaatst worden in de context van haar eigen tijd. Een tijd van pest, armoede, bijgeloof, machtswisselingen, onderdrukking en angst onder de bevolking. Maar ook ten onrechte omdat de moderne mens zich intussen wenst te distantiëren van de inquisitie periode maar tegelijk wel nog vaak het heksenbeeld in stand houdt. Hoewel dit sinds de wisseling van het millennium aanzienlijk verbeterd is.

Wie trouwens denkt dat de werking van boeken en geschriften zoals de Malleus Maleficarum tot een ver verleden behoren kan wel eens bedrogen uitkomen. In 1924, nog geen honderd jaar geleden, schreef Hitler zijn bevindingen neer vanuit de gevangenis. Deze zouden later gepubliceerd worden als het welbekende boek Mein Kampf, welke een basis vormde voor de terreur en vervolgingen van allerlei bevolkingsgroepen. De Joden zijn hierin de meest bekende bevolkingsgroep, maar ook toen werd iedereen die ook maar enigszins andersdenkend was vervolgt. Zo ook heksen en zigeuners.

All Hail Mother Russia

In Rusland gebeurde in diezelfde periode net hetzelfde maar dan in een omgekeerde richting. Daar waar in vroegere tijden heksen werden vervolgt omdat ze de kerk niet gunstig waren, werd nu de Kerk zelf vervolgt. Wanneer na de val van het tsaristisch regime de bolsjewieken aan de macht komen verspreid het communisme zich als een lopend vuurtje. Omdat in communisme geen plaats is voor geloof, worden bij aanvang alle kerkelijke bezitting geconfisqueerd. Later werd in een wetgeving neergeschreven dat het geloof in 1937 doorheen het land volledig moest verdwenen zijn. Zo werd kameraad Trotski door Lenin belast met deze taak. Hij reisde met zijn gepantserde trein jarenlang doorheen het Russische landschap om kerken en parochies te vervolgen en zo de bevolking, de jeugd in het bijzonder, te vervullen van atheïsme.
"Religion is the opium of the people" - Karl Marx
Deze onderneming leidde in de jaren vijftig dan weer tot de opmaak van het loyaliteitsprogramma in Amerika dat onder meer stelt dat communisme iets onnatuurlijk en on-Amerikaans was. Als er iets is waar de doorsnee Amerikaan, zelfs tot op de dag van vandaag, een hekel aan heeft; is het wel communisme.

Zowel bij de opkomst van communisme als in de jaren vijftig tijdens de Koude Oorlog woedt er een hevige rode angst bij de Amerikanen. Bij de tweede rode angst werden echter schriftelijke stappen ondernomen. Zo kwam Senator McCarthy op 9 februari 1950 met lijst van werknemers binnen Buitenlandse Zaken die lid waren van de Communistische Partij. Zo ontstond een kruisvaart tegen ‘het rode gevaar’ en was het McCarthysme geboren.
Maar we dwalen af... dus...
Waarom blijven we ondanks de vele misvattingen toch nog steeds het woord heks gebruiken?

Heks is een geuzennaam geworden. Door het gebruiken van het woord heks verdwijnen de slachtoffers niet in vergetelheid. Het is een eerbetoon aan de slachtoffers van vervolgingen, het omkeren van wat eens een woord met negatieve lading was. Zoals hierboven aangetoond bezitten woorden een enorme kracht en kunnen zij geladen worden door datgene wat er ingestopt wordt.

Zelf gebruik ik het woord heks bij voorkeur om de link te leggen naar een voorchristelijk geloof. Een geloof waarin meerdere entiteiten kunnen plaatsnemen en zich manifesteren in de natuur om ons heen. Kruidenvrouwen, magiërs en sjamanen maakten gebruik van eeuwenoude wijsheden die van generatie op generatie werden doorgegeven. Zij kenden hun plaats in het geheel, in de cyclus van het leven en werden zo deel van hun eigen mysterie.
5
Geschreven door Saar Tranchet
Gepubliceerd op: 1 nov 2021
5
51
4

Comments

  • 8 nov
  • 1
Weer wat bijgeleerd. Leuk geschreven.
  • 8 nov
1
  • 5 nov
  • 1
Ik heb een aantal zelfbenoemde Heksen in mijn vriendenkring. Heerlijk gezelschap en ik heb al veel van ze geleerd!
  • 5 nov
1
  • 5 nov
  • 1
Mooi geschreven.
  • 5 nov
1
  • 1 nov
  • 1
Goed geschreven, Saar
  • 1 nov
1

Recente en relevant artikelen