Artikel.nl




Editorial Approved Badge

Helden en de geschiedenis

Helden, wie heeft er geen? In de geschiedenis wemelt het ervan! Michiel de Ruyter, Neil Armstrong, Jeanne d’Arc en Mahatma Gandi, om maar enkelen te noemen. Er zijn grote helden, kleine helden, lokale helden, anti-helden, heldinnen, allemaal met hun eigen waarden en hun eigen bewonderaars. Helden vertellen verhalen en verhalen vormen de basis van de geschiedenis.

Geschreven door Samuel de Korte
Geschreven op: 19 mei 2020
Gepubliceerd op: 6 mei 2021
2
129
1
Afbeelding door Anh Henry Nguyen via Unsplash
Helden, wie heeft er geen? In de geschiedenis wemelt het ervan! Michiel de Ruyter, Neil Armstrong, Jeanne d’Arc en Mahatma Gandi, om maar enkelen te noemen. Er zijn grote helden, kleine helden, lokale helden, anti-helden, heldinnen, allemaal met hun eigen waarden en hun eigen bewonderaars. Het zijn namen die door de tijd heen weerklinken en gevoelens los weten te maken bij mensen die ze nooit ontmoet hebben. Het oproepen van deze emoties laat zien dat helden iets kunnen bereiken. Het opwekken van gevoelens geeft een bepaalde waarde en functie aan de helden. Helden vertellen verhalen en verhalen vormen de basis van de geschiedenis.

Helden en hun verering

Helden en heldenverering zijn een lastige kwestie binnen de geschiedenis. Helden kunnen namelijk goed tot de verbeelding spreken en op die manier makkelijk veel mensen bereiken. Daarentegen zijn helden en hun verhalen vaak gestileerd. Narratieve technieken krijgen voorrang op de historische accuraatheid. Details, tegenstrijdigheden, nuances worden allemaal terzijde geschoven om het verhaal beter te laten lijken. Slechte karaktertrekjes worden vergeten en positieve eigenschappen worden overdreven. Toch is het onmogelijk om geschiedenis te bedrijven zonder helden. Het is de taak van de historicus om hierbij te helpen. Historici dienen namelijk zowel helden aan te dragen als helden te verfijnen.
Allereerst zal dit artikel ingaan op de rol van helden en verhalen. Helden vervullen een bepaalde taak in verhalen, die uitgelegd zal worden. Daarna zal bekeken worden hoe verhalen zich tot de geschiedenis verhouden. Daaropvolgend zal er ingegaan worden op de taak van historici met betrekking tot helden en verhalen. Op het einde volgt er een korte conclusie.

Helden zijn overal en mensen komen ze iedere dag tegen. Helden kunnen benoemd worden, maar ook van hun voetstuk gehaald worden. Helden worden bewonderd. Mensen ambiëren helden en kunnen hen tot betere, grotere hoogtes duwen. Helden kunnen stimuleren en kracht ontlenen aan mensen. Dit komt doordat helden inspirerend zijn. Een held is iemand die een ander mens weet te inspireren. Een held kan een voorbeeldfunctie hebben door iemand in een moeilijke situatie bij te staan. Helden hebben een duidelijke boodschap en die waarde wordt gegeven door de persoon die het heldenleven bekijkt. De held zelf heeft er geen invloed op. Dit komt doordat de waarde van de handeling altijd in context moet worden gezien. Dit context is een kader waarbinnen de acties hebben plaatsgevonden. De handelingen hangen samen met het leven van de held. Wie het heeft gedaan is net zo belangrijk als wanneer de handeling heeft plaatsgevonden of waarom de handeling zich heeft afgespeeld. Het kader vormt het verhaal, waardoor de boodschap wordt uitgedragen.

Echter alles verandert. Het kan gebeuren dat de held en zijn boodschap niet meer nodig zijn of weerklinken in de maatschappij. De ene held kan vervangen worden voor een andere, geschiktere held, die het verhaal beter symboliseren. Er is simpelweg geen behoefte meer aan de held. Dan is dit geen probleem, want de held wordt dan van zijn voetstuk gehaald, zoals met de standbeelden van de soldaten van het Rode Leger in Sofia, of Henry Havelock op Trafalgar Square. Via hen wordt een nieuwe boodschap over een veranderende tijd uitgedragen.

Helden en verhalen

Verhalen beheersen het menselijke leven. Verhalen zijn een eenvoudige, efficiënte manier om informatie over te brengen. Beter dan een lange geschiedlegging met onbelangrijke jaartallen en irrelevante dateringen. Het is makkelijker om een verhaal te onthouden over twee broers die bij de Tiber gevonden waren en daar een stad stichtte dan een complex geografische, sociologische verhandeling over een doorwaadbare plek in de rivier, waaruit de huidige situatie kan worden verklaard. Het verhaal van de twee broers is toegankelijker en makkelijker te vertellen, maar doet niet minder af aan de boodschap die ermee overgebracht wordt: het uitleggen van hoe de status quo tot stand is gekomen. Het beantwoordt de vragen waarom Rome op deze geografische ligging tot stand is gekomen en waarom deze gesticht werd.

Verhalen brengen boodschappen over. Zij vertellen hoe een situatie ontstaan is. In zekere zin zijn verhalen dus een vorm van geschiedenis. Geschiedenis draagt ook een boodschap mee, al wordt deze boodschap niet bewust ingebracht, deze wordt nog steeds uitgedragen. Daarnaast wordt geschiedenis aangepast om er verhalen van te vormen. Dit is bijvoorbeeld terug te vinden in de tijdvakken waarin geschiedenis wordt ingedeeld met een begin, een middenstuk en een eind. Deze vakken zijn kunstmatig en het is niet alsof iemand die betrokken was bij de bestorming van de Bastille meteen anders ging denken na afloop van deze gebeurtenis. Geschiedenis is een geleidelijk proces wat opgedeeld wordt in blokken om het toegankelijk te maken.

Toch wordt deze knieval gemaakt omdat het bij geschiedenis belangrijker is om informatie over te brengen. In die zin is geschiedenis niks anders dan een alternatieve vorm van verhalen vertellen. Mogelijk wordt er meer documentatie bij betrokken, meer onderzoeken aangehaald, beter bronnenonderzoek verrichtt, en zal het ongetwijfeld dichter bij de vermeende werkelijkheid zijn dan een fictieve bewering, maar in essentie blijft het principe hetzelfde als bij een verhaal. Uitleggen hoe wij denken dat het verleden was om, aan de hand daarvan, het heden te verklaren.

Doordat de verhalen ingezet worden om het heden te verklaren zullen er altijd aspecten van het heden in het verleden teruggevonden worden. Het onmogelijk om bij het verklaren van het verleden geheel los te raken van het heden. Hoe hard historici zich ook proberen in te leven, er zullen altijd aspecten van het heden gebruikt worden om het verleden te verklaren. Het verleden wordt altijd vanuit het heden verklaard. Al is het alleen maar doordat historici kennis hebben van de afloop van zaken die de handelende actoren niet hadden. Toen zij handelden was de uitkomt nog niet bekend. In zekere zin is geschiedenis niks anders dan een vorm van verhaalvertelling.

Helden en historici

Toch is er wel degelijk een taak voor historici weggelegd in deze verhaalvertelling, of eigenlijk twee tegenstrijdige taken. Historici dienen aan de ene kant helden aan te dragen. Mensen die inspirerende figuren zoeken, zouden deze moeten kunnen vinden in de geschiedenis. Als iemand behoefte heeft aan een inspirerend rolmodel om zijn leven te verbeteren, dan kan de geschiedenis hier goed aan bijdragen. Aan de andere kant dienen historici helden te verfijnen. Zij dienen de kaders aan te dragen waardoor de held bekeken wordt en zij moeten niet schuwen om tegen het gangbare beeld in te gaan om de held menselijk te maken. Geschiedvervalsing, door overdreven heldenverering, is nooit goed.

Historici dienen helden aan te dragen. Helden kunnen inspireren, helden kunnen motiveren, helden kunnen betekenis geven aan handelingen van mensen. Daarom dienen historici helden aan te dragen voor mensen die daar behoeftig naar zijn. Of dit nou een gehandicapte is die zijn beperking weet te overkomen en alsnog gaat sporten, of een oorlogsheld die twee strijdende facties weet te verbinden. Er zijn talloze figuren die als voorbeeld kunnen dienen en het is de taak van de historicus om deze aan te dragen bij de mensen die daar behoefte aan hebben. Historici kunnen door het aandragen van deze helden mensen verenigingen.

Aan de andere kant dienen historici de helden te verfijnen. Helden zijn slechts mensen, ondanks dat ze voor een publiek als icoon kunnen dienen. De taak van de historicus is hier om de held als mens te behouden. Net zoals Marcus Aurelius een slaaf had die hem er regelmatig aan herinnerde dat hij gewoon een mens was, zo dient de historicus het publiek eraan te herinneren dat de held ook een mens was. Een mens maakt fouten en daardoor wordt de held toegankelijk. Er moest aandacht zijn voor de slechte eigenschappen van een held en de handelingen die hij gedaan heeft waar mensen liever niet aan herinnerd worden. Zo haalt de historicus de held onder het icoon tevoorschijn en verfijnt de held. Misschien handelde eerst niet in de overtuiging om mensen te redden, maar om geld te verdienen. Historische anachronismen zijn makkelijk te vinden als men in de geschiedenis bepaalde handelingen op een bepaalde manier wenst te interpreteren. Daarom dient de historicus te waken over te veel heldenverering.

Conclusie

Kortom, zonder helden zou er geen geschiedenis zijn, want helden leveren verhalen op en die verhalen zijn het startpunt voor historisch onderzoek. Verhalen zijn alom vertegenwoordigd in ons leven en het is onmogelijk om hieraan te ontkomen. De helden functioneren als een soort voorbeelden voor mensen. Zij kunnen stimuleren of inspireren tot grote daden. De taak van historici is om deze verhalen te verfijnen, te toetsen en indien nodig aan te passen of te verwerpen. Aan de andere kant dienen historici op zoek te gaan naar verhalen die mensen kunnen inspireren.

Mocht de held zijn symboliek verliezen, doordat de tijdsgeest om andere lichtende voorbeelden vraagt, dan is dit alsnog geen probleem. De held is in de boeken bijgeschreven waar hij of zij rustig wacht tot een historicus met de geschiedenis een nieuwe boodschap uit kan dragen.
2
Geschreven door Samuel de Korte
Geschreven op: 19 mei 2020
Gepubliceerd op: 6 mei 2021
2
129
1

Comments

  • 10 juni
  • 1
Goed geschreven artikel. Echte helden zijn inderdaad niet zoals Superman en Ironman, maar gewone mensen die door hun daden mensen hebben geïnspireerd.
  • 10 juni
1

Recente en relevant artikelen