Soms zijn er van die vragen waar onmogelijk een kort sluitend antwoord op gegeven kan worden. De vraag: "Wat is kunst"? is een van die vragen. Het woordenboek is een snelle manier om de betekenis van een woord op te zoeken. Dit is een van de strategieën die je kunt toepassen bij het achterhalen van de betekenis van een woord. De oude Griekse filosofen hebben een aantal kenmerken benoemd waar kunst aan voldoet. Een leerlingenboek culturele en kunstzinnige vorming geeft de definitie weer in een zin. Ook zijn er een aantal eigenschappen die kunst heeft of wat het veroorzaakt. Het lastige hierbij is dat kunst niet altijd dezelfde eigenschappen of kenmerken moet hebben en dat het bij iedereen iets anders veroorzaakt. Los van het antwoord op de vraag: "Wat is kunst"? Biedt de vraag zelf potentie als basis voor kunstonderwijs en het ontwikkelen van 21th century skills (Groenendijk & Heijnen, 2018). Een handigheidje, een communicatiemiddel of vormgeven, dit is allemaal kunst.
Van woordenboek tot filosofie.
Om antwoord te geven op de vraag: "Wat is kunst"? zijn eindeloos veel antwoorden vanuit eindeloos veel bronnen. De Dikke van Dale, de oude Griekse filosofen en het vak culturele en kunstzinnige vorming geven een antwoord op deze vraag. Van Dale (2020) geeft meerdere betekenissen aan het woord 'kunst' (de; v; meervoud: kunsten) die te maken hebben met beeldende kunst. Allereerst beschrijven ze kunst als een verkregen vaardigheid. Het gaat dan om kunst als in kunstnijverheid. Meubelmaker is een voorbeeld van kunstnijverheid waarbij het verkrijgen van bepaalde vaardigheden of 'skills' als synoniem voor kunst wordt gebruikt. Daarnaast beschrijft van Dale (2020) kunst als kunstwerk. Het gaat daarbij om het vermogen om schoonheid vorm te geven. Kunst is het scheppen van iets met esthetische waarde waar wij als mens van kunnen genieten. De Nachtwacht van Rembrandt is hier een voorbeeld van. Rembrandt gebruikte de gulden snede bij de compositie van dit werk. De gulden snede is een bepaalde verhouding met hoog esthetische waarde.
Naast deze uitleg van de betekenis van kunst zijn er meer. De Griekse filosofen dachten al na over de vraag: "Wat is kunst"? en kwamen met een aantal kenmerken (Slatman, 2003). Alle kunst is anders, maar wat hebben ze gemeen met elkaar? Slatman (2003) maakt onderscheid tussen 2 groepen filosofen waar de eerste groep van mening is dat het gemeenschappelijke kenmerk 'schoonheid' moet zijn. Het beleven van esthetisch genot is dus kunst. De tweede groep filosofen noemt schoonheid niet als gemeenschappelijk kenmerk. Kunst is voor hen nabootsing, expressie, vorm of een synthese van vorm en expressie als gemeenschappelijk kenmerk. Kunst is dus kunst als het iets nabootst, een landschap wordt zo natuurgetrouw mogelijk weergegeven. Expressie gaat puur over de emoties van de kunstenaar zelf. Het abstract expressionisme, vertegenwoordigd door bijvoorbeeld Jackson Pollock, werkt uitsluitend vanuit expressie en is dus een goed voorbeeld van 'kunst'. Het kenmerk vorm betreft alleen de stilistische kenmerken, het beschouwen of het bekijken van 'de kunst'. Het laatste gemeenschappelijk kenmerk van kunst is een synthese van vorm en expressie, waarbij het gaat om het kunstwerk zelf én de expressie die daarbij wordt opgeroepen (Slatman, 2003).
Naast de betekenis van kunst door van Dale (2020) en Slatman (2003) heeft het vak culturele en kunstzinnige vorming, wat gegeven wordt in het voortgezet onderwijs, de volgende betekenis toegekend aan de term kunst. "Kunst doet verslag of reageert op wat er in de werkelijkheid gaande is" (Heijnen, Keuning & Maas, 2008, p. 38). Die werkelijkheid is alleen voor iedereen anders. Vroeger ging onze werkelijkheid niet verder dan de grenzen van de woonplaats waar we woonden. In de 21ste eeuw is de wereld grenzeloos net als onze werkelijkheid. Misschien dat juist daardoor de betekenis van het begrip 'kunst' zo moeilijk is om in een zin te vatten.
Het doen en laten van kunst.
Naast de betekenis van het woord kunst of de gemeenschappelijke kenmerken hiervan zijn er een aantal eigenschappen die kunst kan hebben. Dat betekent niet dat alle kunst deze eigenschappen heeft. Als je kijkt naar iets wat door mensen is vormgegeven en wat het doet, dan is de kans groot dat je het over kunst hebt. Om te beginnen kan kunst een communicatiemiddel zijn. Een goed voorbeeld hiervan is het werk van de street artist Banksy. Hij communiceert via zijn kunst, kenmerkend aan het gebruik van sjablonen, zijn kritiek op de wereld. De protestliederen van Boudewijn de Groot zijn ook een voorbeeld van kunst als communicatiemiddel. Naast kunst als communicatiemiddel kan het ook vragen oproepen die aanzetten tot nadenken. Kunst kan bijvoorbeeld zorgen voor frictie. De performance kunstenares Marina Abramovitsj gebruikt haar eigen lichaam om kunst te maken. Lange periodes van lichamelijke en/of mentale pijn of doorzettingsvermogen als 'kunst'. Voor veel toeschouwers is performance art te choquerend, aan de andere kant heeft de kunstenaar vorm gegeven aan iets wat vragen oproept en aanzet tot nadenken.
Start van het creatieve schooljaar.
Om in één zin uit te kunnen leggen wat kunst is zijn nog maar weinig mensen geslaagd. Toch blijft deze vraag interessant en dat biedt dan ook kansen binnen het huidige basisonderwijs. Op deze vraag kan misschien niet iedere leerling antwoord geven, maar ze kunnen allemaal een voorbeeld geven van wat zij 'kunst' vinden. Kunst kan dan een middel zijn waarin iedere leerling zijn of haar eigen ding kan doen. Er zijn geen foute antwoorden als je elke leerling vraagt naar zijn of haar mooiste kunstwerk. Laat leerlingen vertellen over waarom dat ene kunstwerk ze raakt. Hiermee genieten ze van de esthetische waarde, de expressie, vorm of andere kenmerken/eigenschappen van kunst. Door de leerlingen iets mee te laten nemen en al deze 'voorbeelden van kunst' te verzamelen op een inspiratiemuur in het klaslokaal wordt het begrip kunst minder abstract. Leerlingen die denken niets te hebben met kunst kunnen geïnspireerd raken en hun eigen invulling geven aan deze term. Het bekijken van kunst, het horen van verhalen over kunst, het zien van verschillende vormen van kunst stimuleert leerlingen nieuwsgierig te zijn en kan het bijdragen aan de ontwikkeling van probleemoplossend denken (Groenendijk & Heijnen, 2018).
Op de vraag: "Wat is kunst" zijn veel antwoorden, maar het is lastig alles in een zin te vatten. Kunst is door van Dale (2020) in ieder geval te omschrijven als een geleerde vaardigheid of het vermogen om vorm te geven aan iets met esthetische waarde. Kunst heeft volgens Slatman (2003) een of meerdere van de volgende eigenschappen, beschreven door de Griekse filosofen: schoonheid, nabootsing, expressie, vorm of een synthese van vorm en expressie. Volgens Heijnen, Keuning en Maas (2008) is kunst een weergave van de werkelijkheid. Verder kan kunst de eigenschap hebben van communicatiemiddel of roept het vragen op. Deze verklaring of verduidelijking van kunst zou een mooie basis kunnen zijn voor het basisonderwijs, omdat het de ontwikkeling van de 21st century skills. Niet alles om ons heen is dus per definitie kunst, maar alles zou misschien wel kunst kunnen zijn.
