Een meesterwerk in Stedelijk Amsterdam.
Cathedra is een schilderij gemaakt in 1951 door de Amerikaanse kunstenaar Barnett Newman (1905-1970). Er is gebruik gemaakt van olieverf en acrylverf op doek en is bijna 2,5 meter hoog en bijna 5,5 meter breed. Het doek is sinds halverwege de jaren ‘70 in het bezit van het Stedelijk museum in Amsterdam waar het deel uitmaakt van de vaste collectie.
Voorheen hing het kunstwerk helemaal alleen in een van de ruimtes in het oude gedeelte van het museum met midden in de zaal een bankje, daar is mijn liefde voor Cathedra ontstaan. Momenteel hangt het in de kelder tussen schilderijen, sculpturen en andere werken uit de vaste collectie. Weliswaar zonder bankje, maar niet minder indrukwekkend.
Laag voor laag in blauw.
Barnett Newman was een Amerikaanse kunstenaar van Joodse komaf en een van de bekendste vertegenwoordigers van het abstract expressionisme. Hij was geïnteresseerd in het spirituele en voelde zich verbonden met hogere machten en het mysterie van ‘het leven’. Zijn schilderijen met de kenmerkende grote kleurvlakken zijn een voorbeeld van colourfield painting.
Het blauw in Cathedra is opgebouwd in zes lagen van verschillende blauwe pigmenten. De kleurvlakken worden onderbroken door in zijn werk terugkerende verticale lijnen, de zogenoemde zips. Kenmerkend aan de werkwijze binnen het abstract expressionisme is de focus op het proces in tegenstelling tot het eindproduct. Het werk neemt zoveel ruimte in, samen met de intensiteit en gelaagdheid van de kleurvlakken, maakt dat je er moeilijk omheen kan lopen zonder het aandacht te geven.
Durf te kijken.
Om het schilderij écht goed te kunnen bekijken moet je er volgens de kunstenaar zo dicht mogelijk voor gaan staan. Zo dicht dat het blauw je overspoeld en de grenzen van het doek lijken te vervagen. En dat overspoelen is hetgeen wat Cathedra, naar mijn mening, prachtig maakt.
De grootte, intensiteit en gelaagdheid van het werk maken het overweldigend voor iedereen die er open voor staat en zich kan en durft te verwonderen. Voor mij is het beschouwen van dit kunstwerk als een mindfulness oefening. Zonder enige moeite te hoeven doen heeft het schilderij mijn volledige aandacht, geeft het ruimte om na te denken en emoties op te roepen.
Uit woede voor abstractie.
In 1997 werd Cathedra zwaar toegetakeld door een boze bezoeker met een stanleymes. Met meterslange sneden werd het schilderij beschadigd vanuit een diepgewortelde woede en aversie tegen Newman en zijn volledig geabstraheerde werk. En dit was niet de eerste vandalistische actie van deze man, in 1986 beschadigde hij een ander werk van dezelfde kunstenaar. De werken zijn beide gerestaureerd, maar de littekens zullen voor altijd zichtbaar blijven.
Ik vraag me vooral af wat de kunstenaar hiervan gevonden zou hebben. Het eindproduct is slechts het overblijfsel van het kunstzinnige proces, wat kenmerkend is voor het abstract expressionisme. Het opwekken van emoties en een bijna meditatieve stemming, waar de kunstenaar in zijn werk naar streeft, is gelukt. Het resultaat; een van mijn favoriete kunstwerken, maar ook aanleiding voor vernieling.
Het schilderij Cathedra van Barnett Newman is representatief voor het abstract expressionisme en het colourfield painting. Gedreven door spiritualiteit en geuit in grote monochrome kleurvlakken zorgvuldig opgebouwd in verschillende lagen. Elke keer weet dit schilderij mij te verrassen, te overspoelen, laat het me even stilstaan bij dat ene moment en geeft het denkruimte. De ernstige beschadigingen die doelbewust in de jaren ‘90 zijn aangebracht hebben Cathedra weliswaar blijvende littekens gegeven, het maakt het werk niet minder overweldigend. Laat je verwonderen!
