Generaal Wojchiech Jaruzelski, toentertijd minister-president en voorzitter van de militaire junta: Raad voor de Bescherming van het Vaderland, riep de noodtoestand uit. Het was de eerste militaire junta in een communistisch land. In de jaren 1980 en 1981 leed de Communistische Partij van Polen aan een substantiële crisis. De partij kon de populariteit en de toenemende eisen van de Solidarność (Solidariteit) beweging niet aan. De beweging wist 10 miljoen leden te verenigen – bijna vier keer zoveel als de regerende communistische partij.
De economie van Polen was praktisch ingestort. Aan de andere kant was er de druk van het ontevreden Kremlin en zijn dreigementen met vermeende gewapende interventie. Plannen voor consolidatie van de macht werden in het geheim voorbereid. Generaal Jaruzelski geloofde dat de invoering van de militaire staat de Russische interventie zou voorkomen.
Beeld: Tomasz Tomaszweski
Begin van het landelijke leed
Maar voor de Polen betekende het een einde maken aan de hoop op politieke en burgerlijke vrijheden. Jaruzelski sprak op televisie het land toe: “Vandaag richt ik mij tot u als soldaat en als het hoofd van de Poolse regering. Ik richt mij tot u met buitengewoon belangrijke vragen. Ons vaderland staat aan de rand van een afgrond. De prestaties van vele generaties en het Poolse huis dat uit het stof is opgebouwd, staan op het punt in puin te veranderen. Staatsstructuren houden op te functioneren. Elke dag levert nieuwe klappen op aan de tanende economie.
"Ik verklaar dat vandaag de legerraad van nationale redding is samengesteld. De staatsraad, die de grondwet gehoorzaamde, verklaarde de staat om middernacht van oorlog op het grondgebied van Polen."
Zo begonnen zware repressies – duizenden mensen werden zonder aanklacht gearresteerd en gevangengezet. Mensen die niet werden gearresteerd, werden geïntimideerd, gedwongen hun activiteiten stop te zetten of te emigreren. Voor degenen die al in het buitenland waren, betekenden de gesloten grenzen dat terugkeren naar het land helemaal niet mogelijk was. Tanks en gewapende soldaten verschenen op de straten, er werd een avondklok ingesteld, luchthavens werden gesloten, post gecensureerd, telefoonlijnen onder strikte controle, evenals massamedia, onderwijsinstellingen, openbaar vervoer. Zo’n 91 mensen werden vermoord tijdens de staat van beleg.
Beeld: Tomasz Tomaszweski
Reacties van het buitenland
Buitenlandse reacties op de gebeurtenissen in Polen waren vrijwel gelijk na de aankondiging van generaal Jaruzelski en het nieuws bereikte alle hoeken van de wereld. De politiek van het communistische regime werd in het bijzonder veroordeeld door de Verenigde Staten en hun president, Ronald Reagan. Op 23 december deed hij een speciale aankondiging gericht aan de natie "over Kerstmis en de situatie in Polen". Reagan beloofde door te gaan met het transporteren van voedsel naar Polen, maar legde ook economische sancties op tegen de regering van Jaruzelski, gevolgd door de sancties tegen de Sovjet-Unie.
Beeld: Tomasz Tomaszewski
Een woordvoerder van Solidariteit, vertelde tijdens een persconferentie in 1981 dat het westen veel krachtiger had moeten protesteren tegen de acties van de Poolse militaire heersers. "Het standpunt dat westerse regeringen tot dusver hebben ingenomen, is halfslachtig en onjuist", zei hij. "Deze methoden zullen geen stabiliteit of vrede in Polen opleveren." Er werd verteld dat alle hulp die naar Polen wordt gestuurd, het militaire regime zou versterken. Solidariteit had noodplannen uitgewerkt voor een mogelijke crisis van deze soort. Er waren putten geboord in grote fabrieken voor het geval er watertekorten zouden optreden, er waren voedselvoorraden aangelegd en in het geheim was er gezorgd voor alternatieve energievoorziening. De woordvoerder hield vol dat de plannen van Solidariteit puur defensief waren. Hij verwierp de bewering van de regering dat de vakbond een complot had gesmeed om de macht te grijpen.
Beeld: Tomasz Tomaszweski
Val van het regime
De staat van beleg duurde tot juli 1983 en werd officieel geschorst op 18 december 1982. Al die tijd was een trauma voor de Polen en de democratische oppositie. De situatie van het toch al verloederde Polen verslechterde drastisch en het land dreigde failliet te gaan. De vooruitzichten voor de toekomst waren somber, maar het was slechts een kwestie van tijd dat het communistische regime viel.
Beeld: Tomasz Tomaszweski
Beeld: Tomasz Tomaszewski
