Onderzoek heeft uitgewezen dat problematisch alcoholgebruik, wat gedefinieerd wordt door gemiddeld twee glazen alcohol per dag en drie binge drink gelegenheden (>5 glazen per gelegenheid) per maand, de aanleiding is voor vele ziektes en verwondingen. Het is hiermee de vijfde belangrijkste risicofactor voor vroegtijdig overlijden. De prevalentie van problematisch alcoholgebruik onder studenten varieert per land, maar kan oplopen tot wel 94% in westerse landen (Mekonen, Fekadu, Chane, & Bitew, 2017).
Dit problematische alcoholgebruik kan negatieve gevolgen hebben. Om te beginnen kan er sprake zijn van schade aan de hersenen en cognitieve tekortkomingen. Dit heeft als potentieel gevolg dat bijvoorbeeld het geheugen niet naar behoren werkt en dat er zogeheten blackouts kunnen ontstaan, of dat de inhibitie van een persoon niet meer naar behoren werkt waardoor hij of zij meer impulsief wordt (White & Hingson, 2013; Lawrence, Luty, Bogdan, Sahakian, & Clark, 2009). Bovendien bestaat het gevaar dat er andere lichamelijke verwondingen voorkomen. Wanneer een persoon veel alcohol drinkt, kan hij of zij situaties niet goed inschatten (Fogarty &, Vogel-Sprott, 2002). Dit in combinatie met verzwakt motorisch bewegingsvermogen kan overmatig gebruik aldus tot verwondingen leiden (Marczinski, Fillmore, Henges, Ramsey, & Young, 2012).
Deze lichamelijke verwondingen zijn gevaarlijk. Er moet dus gekeken worden naar motivaties om te gaan drinken zodat problematisch alcoholgebruik aangepakt kan worden. Drankgebruik zoals gemeten in het onderzoek kan verklaard worden door The motivational model of alcohol use (Cox & Klinger, 1988). Hierin wordt gesteld dat de beslissing om te gaan drinken zowel rationele- als emotionele processen bezit, doordat rationele beslissingen vaak gebaseerd zijn op emotie. Het model begint bij de current factors, waarin zowel positieve als negatieve stimulansen in acht worden genomen. Hierna komen de expected effects en de reactie hierop, die uiteindelijk tot de beslissing leiden om wel of niet te gaan drinken. Kort gezegd leiden negatieve stimulansen tot de beslissing om te gaan drinken, omdat personen dan verwachten dat ze zich beter gaan voelen.
Naast deze lichamelijke risico’s bestaan er ook academische risico’s. Het is bewezen dat het overmatige alcoholgebruik bij studenten kan leiden tot academische tekortkomingen zoals gemiste colleges, wat uiteindelijk leidt tot lagere cijfers (White & Hingson, 2013). Hierdoor komt de studieloopbaan van een student in het geding. Een mogelijk gevolg hiervan is dat de studenten stress kunnen ervaren omtrent hun studie. Dit wordt ook wel studiestress genoemd: een staat van mentale en/of emotionele spanning als gevolg van veeleisende en stressvolle omstandigheden die ontstaan zijn door de studie (Sharma et al., 2013). Studiestress kan ontstaan door verschillende facetten. Hierbij kan gedacht worden aan werk- of prestatiedruk.
Deze stress kan verschillende negatieve gevolgen hebben. Ten eerste is bewezen dat stress een nadelig effect kan hebben op de gezondheid van de studenten. Langdurige blootstelling aan stress heeft een negatief effect op de hersenstructuur die een rol speelt bij de mentale gezondheid en cognitie (Lupien, McEwen, Gunnar, & Heim, 2009). Ten tweede kan een overmatige activiteit van het stresssysteem zorgen voor een achterstand in de ontwikkeling, zowel lichamelijk als mentaal, en kan het de vorming van gedragsproblemen begunstigen (Chrousos, 2009). Daarnaast heeft stress een negatief effect op de academische prestaties van studenten. Het kan bijvoorbeeld leiden tot zogeheten ‘academic burn-outs’ (Lin & Huang, 2014). Als laatst heeft onderzoek aangetoond dat stress een zeer goede voorspeller is van problematisch alcoholgebruik (Cooper, Russel, Skinner, Frone, & Mudar, 1992).
Al deze lichamelijke en academische risico’s zijn redenen om onderzoek te doen naar het alcoholgebruik onder studenten en de motivaties hiervoor. Het is dus zaak dat er onderzoek moet worden gedaan naar de link tussen studiestress en alcoholgebruik. De onderzoeksuitkomsten van dit paper dienen aanknopingspunten te bieden voor vervolgonderzoek naar het welzijn van studenten in relatie tot studiestress en alcoholgebruik. Daarnaast dienen de inzichten die worden verkregen uiteindelijk bij te kunnen dragen aan het tegengaan van zowel een hoge mate van stress (en andere gerelateerde psychische klachten) bij studenten (Gubbels & Kappe, 2017), het tegengaan van overmatig alcoholgebruik (van Lettow, de Vries, Burdorf, Boon, & van Empelen, 2015) als aan het bevorderen van het welzijn van studenten. De onderzoeksvraag van dit paper luidt dus: is er een verband tussen de hoeveelheid alcohol die studenten per week drinken en de hoeveelheid studiestress die zij ervaren?
Op basis van het eerder genoemde motivational model of alcohol use is er een duidelijke verwachting opgesteld. Er wordt verwacht dat meer studiestress kan leiden tot meer alcoholgebruik. Studiestress is namelijk een negatieve stimulans, want het creëert een gevoel van ongemak. Dit gevoel kan bijdragen aan de beslissing om te gaan drinken. Deze verwachting wordt ook gesteund door het feit dat stress vaak geassocieerd wordt met de initiatie en voortzetting van alcoholverslavingen (Brady & Sonne, 1999).
Methoden
Steekproef
Voor dit onderzoek is per onderzoeker bij minimaal vijftien mensen een vragenlijst afgenomen, wat uiteindelijk neerkomt op totaal 80 respondenten. Het aandeel mannelijke respondenten was 26.25%, wat betekent dat er 21 mannelijke (M = 19.57; SD = 2.01) en 59 vrouwelijke (M = 19.54; SD = 1.26) respondenten waren. Om deel te kunnen nemen aan dit onderzoek moesten de respondenten studeren aan een hogeschool of universiteit in Nederland. De respondenten werden geworven door middel van rondvragen aan medestudenten of zij deel wilden nemen aan het onderzoek en via sociale media, zoals Facebook. Doordat de onderzoekers deelnemers vroegen of zij anderen wilden vragen om ook aan het onderzoek deel te nemen, was er sprake van een sneeuwbaleffect. Aan deelname aan dit onderzoek was geen beloning verbonden.
Procedure
Voor dit onderzoek moesten de respondenten een vragenlijst invullen, bestaande uit zestien vragen over alcoholgebruik en studiestress. Voor de te beantwoorden vragen werd op de vragenlijst een korte instructie gegeven over hoe zij ingevuld dienden te worden.
Instrumenten
De proefpersonen werd gevraagd om een vragenlijst van in totaal zestien vragen te beantwoorden. De vragenlijst bestond uit vijf open vragen en elf meerkeuzevragen. De eerste zes vragen waren vragen over de situatie van de respondenten. Een voorbeeldvraag is: ‘Waar studeert u?’ Het gedeelte over het construct alcoholgebruik bestond uit twee vragen, waaronder een open vraag en een meerkeuzevraag. Een voorbeeld van een vraag met betrekking tot alcoholgebruik is: ‘Hoeveel glazen alcohol drinkt u gemiddeld in een week?’
Het construct stress werd met acht items gemeten. Deze items waren stellingen, die de respondenten persoonlijk moesten beoordelen op een schaal van 1 tot en met 5. Hierin was 1 de score van weinig stress en 5 de score van veel stress. De respondenten moesten de vragen invullen met betrekking op zichzelf. Een voorbeeld van een vraag met betrekking tot stress is: ‘Hoeveel stress ervaart u van de hoeveelheid tentamens?’
Betrouwbaarheidsanalyse
Alle items in de vragenlijst waren correct om in de analyse opgenomen te worden. Er waren geen scores van de waarde van de corrected item total correlation onder de 0.3, waardoor er geen items verwijderd zijn. Cronbach’s alpha was 0.818. De vragenlijst had dus een sterke betrouwbaarheid.
Resultaten
Door middel van een correlatie regressie werden de data geanalyseerd. Hierbij werd onderzocht of er een lineair verband bestaat tussen studiestress en het alcoholgebruik van studenten. Van de 86 respondenten werden er 6 niet valide verklaard, doordat zij vragen op een verkeerd meetniveau beantwoordden en/of niet voldeden aan de criteria om de vragenlijst in te mogen vullen. Na het verwijderen van deze data bleven er 80 respondenten over voor de analyse. 71 respondenten dronken alcohol, waaronder negentien mannen en 52 vrouwen. Negen respondenten gaven aan dat ze geen alcohol dronken, waaronder twee mannen en zeven vrouwen. In de analyse zijn 21 mannelijke respondenten (M = 19.57, SD = 2.014) en 59 vrouwen (M = 19.54, SD = 1.264) in de leeftijdscategorie 17-26 meegenomen.
Uit het residuenplot (figuur 1) bleek dat niet werd voldaan aan de assumpties, omdat er geen lineair verband bestaat tussen de twee variabelen en de correlatiecoëfficiënt dichtbij nul was. Wel werd voldaan aan de assumptie dat beide variabelen op het meetniveau ratio of interval moesten zijn. Er waren vier outliers, respondenten 62,26,22 en 23 schieten uit in de hoeveelheid glazen alcohol die gedronken wordt. Van de outliers had alleen respondent 62 relatief veel studiestress (M = 2.88). Na analyse van de data bleek dat alcoholgebruik in glazen (M = 5.57, SD = 6.25) geen significant verband had met de studiestress van studenten (M = 2.44, SD = .51, b=......., t = -1.09, p = .280.)
Discussie
In dit onderzoek werd onderzocht of er een verband bestaat tussen de hoeveelheid alcohol die studenten per week drinken en de hoeveelheid studiestress die zij ervaren. In tegenstelling tot de verwachting werd er geen significant verband gevonden tussen de hoeveelheid alcohol en de hoeveelheid studiestress onder studenten.
Ook zijn de gevonden resultaten niet in overeenstemming met de literatuur. Uit onderzoek is gebleken dat alcoholgebruik leidt tot academische tekortkomingen (White & Hingson, 2013; Lawrence, Luty, Bogdan, Sahakian, & Clark, 2009), waarvan studenten meer stress zouden kunnen ervaren. In dit onderzoek zijn echter maar weinig extreme waarden gevonden. Zowel bij alcoholgebruik als bij hoeveelheid stress zaten de meeste participanten rond het gemiddelde, op enkele uitschieters na. Dit zou de resultaten beïnvloed kunnen hebben, omdat een eventueel verband tussen alcoholgebruik en stress hierdoor moeilijker te vinden was.
Daarnaast kan op basis van The motivational model of alcohol use (Cox & Klinger, 1988) verwacht worden dat de beslissing om alcohol te drinken onder andere afhangt van de mate van stress die iemand ervaart en de gevolgen die zij verwachten door het drinken van alcohol. Dat dit verband in dit onderzoek niet gevonden is zou verklaard kunnen worden door het grote aandeel van vrouwelijke participanten. Uit onderzoek blijkt dat vrouwelijke studenten eerder negatieve gevolgen zien in het drinken van alcohol dan mannelijke studenten (Spigner, Hawkins, & Loren, 2008). Dit zou kunnen beteken dat vrouwelijke studenten minder snel alcohol nuttigen wanneer zij stress ervaren dan hun mannelijke medestudenten.
Een discussiepunt is wel dat bij het invullen van de vragenlijst sommige vragen wellicht niet eerlijk zijn beantwoord omdat het gevoelige vragen zijn en mensen mogelijk niet willen blootgeven hoeveel ze drinken. Dit kan invloed hebben gehad op de betrouwbaarheid van de data. Het kan namelijk zijn dat de respondenten minder glazen alcohol aangegeven hebben dan dat zij in werkelijkheid drinken. Dit is moeilijk te controleren maar kan voorkomen worden door in het vervolg met een langere vragenlijst of betrouwbaardere vragenlijst te werken.
Daarnaast kan het zijn dat sommige mensen sommige vragen niet goed hebben begrepen. Dit kan er mogelijk toe leiden dat er verkeerde antwoorden zijn gegeven en dat heeft als mogelijke consequentie een minder goede betrouwbaarheid van de data. Dit kan voorkomen worden door in het vervolg vragen duidelijker te formuleren. Verder bevonden zich onder de respondenten veel studenten pedagogische wetenschappen uit Utrecht (40%) en veel vrouwen (74%). De mogelijkheid bestaat dat vrouwen of studenten pedagogiek verschillen van andere studenten in hun benadering van alcohol en stress en in die zin niet geheel representatief zijn voor de hele studentenpopulatie. Dit kan betekenen dat hoewel in ons onderzoek geen verband is gevonden, er misschien wel een verband is waar te nemen in het geval dat de populatie groter is en er een betere spreiding tussen man-vrouw en opleidingen is te vinden in de populatie. Hierdoor is de vraag te stellen in hoeverre de uitkomst van dit onderzoek reikwijdte heeft voor de aanpak van studiestress onder studenten.
Desondanks, bovengenoemde punten in beschouwing meegenomen, is dit onderzoek geen bevestiging van een positief verband tussen de hoeveelheid alcohol die studenten drinken als reactie op de hoeveelheid studiestress die studenten ervaren, en andersom ook van studiestress toename als reactie op overmatig alcoholgebruik. Om op basis van deze bevinding verder te gaan in de zoektocht naar aanknopingspunten zou vervolgonderzoek zich moeten richten op het interactie-effect van alcohol en stress op de prestaties van studenten. Daarmee worden meer waardevolle inzichten opgedaan in de negatieve effecten op prestaties en de rol die zowel stress als alcohol daarin spelen. Dit zal naar verwachting leiden tot een beter tegengaan van (hoge) stress tijdens studie en andere gerelateerde psychische klachten en mogelijke verhoging van het welzijn.
Literatuur
Brady, K. T., & Sonne, S., C. (1999). The role of stress in alcohol use, alcoholism, treatment, and relapse. Alcohol Research and Health, 23, 263-271.
Chrousos, G., P. (2009). Stress and disorders of the stress system. Nature Reviews Endocrinology, 5, 374-381. doi:10.1038/nrendo.2009.106
Cooper, M. L., Russell, M., Skinner, J. B., Frone, M. R., & Mudar, P. (1992). Stress and alcohol use: Moderating effects of gender, coping, and alcohol expectancies. Journal of Abnormal Psychology, 101, 139-152. doi:10.1037/0021-843X.101.1.139
Cox. W., M., & Klinger, E. (1988). A motivational model of alcohol use. Journal of Abnormal Psychology, 97, 168-180. doi:10.1037/0021-843X.97.2.168
Fogarty, J., N., & Vogel-Sprott, M. (2002). Cognitive processes and motor skills differ in sensitivity to alcohol impairment. Journal of Studies on Alcohol, 63, 404-411. doi:10.15288/jsa.2002.63.404
Gubbels, N. & Kappe, F.R. (2017). Stress en bevlogenheid. Explorerend onderzoek naar de mate van stress en bevlogenheid bij studenten van Hogeschool Inholland. Lectoraat Studiesucces, Hogeschool Inholland.
Lawrence, A. J., Luty, J., Bogdan, N. A., Sahakian, B. J., Clark, L. (2009). Impulsivity and response inhibition in alcohol dependence and problem gambling. Psychopharmacology, 207, 163-172. doi:10.1007/s00213-009-1645-x
van Lettow, B., de Vries, H., Burdorf, A., Boon, B., & van Empelen, P. (2015). Aanpak van overmatig alcoholgebruik onder volwassenen in een RCT. Verslaving, 11(4), 214-227.
Lin, S. J., McH., Huang, Y. C. (2014). Life stress and academic burnout. Active Learning in Higher Education, 15, 77-90. doi.10.1177/1469787413514651
Lupien, S. J., McEwen, B. S., Gunnar, M. R., & Heim, C. (2009). Effects of stress throughout the lifespan on the brain, behaviour and cognition. Nature Reviews Neuroscience, 10, 434-445. doi:10.1038/nrn2639
Marczinski, C. A., Fillmore, M. T., Henges, A. L., Ramsey, M. A., & Young, C. R. (2012). Effects of energy drinks mixed with alcohol on information processing, motor coordination and subjective reports of intoxication. Experimental and Clinical Psychopharmacology, 20, 129-138. doi:10.1037/a0026136
Mekonen, T., Fekadu, W., Chane, T., & Bitew, S. (2017). Problematic alcohol use among university students. Frontiers in Psychiatry, 8. doi:10.3389/fpsyt.2017.00086
Sharma, V. K., Trakroo, M., Subramaniam, V., Rajajeyakumar, M., Bhavanani, A. B., & Sahai, A. (2013). Effect of fast and slow pranayama on perceived stress and cardiovascular parameters in young health-care students. International Journal of Yoga, 6, 104-110. doi:10.4103/0973-6131.113400
Spigner, C., Hawkins, W. E., & Loren, W. (1993). Gender differences in perception of risk associated with alcohol and drug use among college students. Women & health, 20, 87-97
White, A., & Hingson, R. (2013). The burden of alcohol use: Excessive alcohol consumption and related consequences among college students. Alcohol Research: Current Reviews, 35, 201-218
