Artikel.nl




Editorial Approved Badge

Verval en val van Jean-Paul Sartre

Op 15 april was het veertig jaar geleden dat Jean-Paul Sartre overleed. Op de dag van zijn begrafenis stonden de straten van Parijs vol met rouwende mensen. Het was een enorme gebeurtenis - niet alleen de dood van een beroemde schrijver en filosoof, maar het einde van een tijdperk.

Geschreven door Paulus Kieviet
Geschreven op: 9 okt 2020
Gepubliceerd op: 6 mei 2021
2
47
1
Afbeelding door Cyril mazarin via Unsplash
Dit tijdperk, de dertig jaar tussen de bevrijding van Frankrijk in 1944 en de jaren zeventig, werd bekend als het Trente Glorieuses, een buitengewone explosie van culturele en intellectuele creativiteit in Frankrijk. In zijn boek over het Franse intellectuele leven vlak na de oorlog, Past Imperfect, schreef Tony Judt, "de decennia waarin zij [de Fransen] zich koesterden in de gloed van nationale en wereldwijde bewondering en emulatie, overspannen de jaren 1945 tot 1975". Perry Anderson schreef in de LRB: "De komst van de Vijfde Republiek viel samen met de volledige bloei van de intellectuele energieën die Frankrijk na de oorlog twee generaties lang heeft onderscheiden. Terugkijkend is het scala aan werken en ideeën dat internationale invloed heeft gekregen, verbazingwekkend.

In deze jaren was Parijs het centrum van de hedendaagse cultuur, of het nu gaat om de geschiedenis, de film, de filosofie of het theater. Er was vooral Sartre en de Beauvoir.

In een essay in de LRB in 2000 beschreef de literaire criticus Edward W. Said de opwinding van het feit dat hij in 1979 door Sartre werd uitgenodigd voor een bijeenkomst op de Linkeroever om de toestand van het Midden-Oosten te bespreken. Said had net het Oriëntalisme gepubliceerd met veel kritiek. Dit was een groots moment voor hem: "Het had net zo goed een uitnodiging kunnen zijn van Cosima en Richard Wagner om naar Bayreuth te komen, of van T.S. Eliot en Virginia Woolf om een middag in het kantoor van de Dial door te brengen."

"Voor mijn generatie," schreef Said, "is Sartre altijd een van de grote intellectuele helden van de 20e eeuw geweest, een man wiens inzicht en intellectuele gaven ten dienste stonden van bijna elke progressieve zaak van onze tijd."

Maar tegen de tijd dat hij schreef, twintig jaar na de dood van Sartre, moest Said toegeven dat Sartre's moment voorbij was: "Eens de meest gevierde intellectueel, was Jean-Paul Sartre, tot voor kort, bijna uit het zicht verdwenen... Van de meest geciteerde van de Franse maîtresse-penseurs, werd hij, in de loop van ongeveer twintig jaar, de minst gelezen en de minst geanalyseerde."

Said biedt niet veel verklaring voor Sartre's spectaculaire achteruitgang. Maar de redenen liggen nu voor de hand en dat was ook al zo lang voordat Said zijn opstel schreef.

Tony Judt, een groot bewonderaar van Sartre's rivaal, Camus, bood een verwoestend verslag aan in Past Imperfect. Ten eerste, het communisme. Tijdens de hoogtijdagen van het Franse communisme, na de oorlog, speelde Sartre een verachtelijke rol. Als hij nu enkele van zijn interventies leest, komt hij over als de Owen Jones van de Linkeroever. "Een anticommunist is een hond, ik verander mijn mening hierover niet, dat zal ik nooit doen." Over de Sovjet agressie onder Stalin: "Ik heb gekeken, maar ik kan geen bewijs vinden van een agressieve impuls van de Russen in de laatste drie decennia." In 1954 betoogde hij dat de Sovjetburger volledige vrijheid geniet om het systeem te bekritiseren. "Hij bekritiseert vaker en effectiever dan wij."

Over het naoorlogse stalinisme schreef hij, communistische analyses "zijn rechtvaardig: de fouten, onwetendheid en zwakheden van het moment, hebben daar geen invloed op." Hij schreef in Les Temps modernes weken na de verplettering van de Hongaarse opstand in 1956.

Het was niet alleen wat Sartre schreef. Het is wat hij publiceerde in Les Temps modernes, dat hij oprichtte en redigeerde. Een zin als deze uit Louis Delmas: "De grootste misdaad van het stalinisme is misschien wel het verstikken van het collectieve bewustzijn. Joden, Oekraïners, zij die studeerden en leden in de Goelags zouden zich kunnen afvragen hoe een van "de Franse maîtresse-penseurs" dit zou kunnen publiceren.

Dan was er nog Mao's China. "Nergens ben ik ooit getuige geweest van zoveel solidariteit en zorg", schreef hij over zijn eerste bezoek aan China in 1955. "Gebrek aan professoren? Laat maar zitten." Frederic Rafaël heeft geschreven over "De verachtelijkheid van de ultralinkse tricoteurs die de nihilistische wreedheid in een ver land, waar ze niets van af wisten..." Dit vat Sartre's enthousiasme voor de grootste massamoordenaar van de 20e eeuw samen.

Sartre's blindheid over de Goelag en Mao, zijn acceptatie van revolutionair geweld, dit alles was bekend toen Said opgewonden naar Parijs vloog om zijn held te ontmoeten en toen de mensen de straten van Parijs bevolkten. Het is nu een verwoestende erfenis. Natuurlijk was hij niet de enige. Daarom zien de "Trente Glorieuses" er nu niet zo glorieus uit.
2
Geschreven door Paulus Kieviet
Geschreven op: 9 okt 2020
Gepubliceerd op: 6 mei 2021
2
47
1

Comments

  • 6 okt
  • 0
Mooi
  • 6 okt
0

Recente en relevant artikelen