De voedselbenamingen in dit artikel hebben allemaal zeker twee dingen gemeen: ze lijken onlogisch samengesteld en toch weten we allemaal wat we ermee bedoelen. Namen voor bepaalde etenswaren of gerechten zijn belangrijker dan je aanvankelijk zou denken.
Een experiment uit 2012 legde het verband tussen voedselbenamingen en hoe ze jouw beleving van etenswaren kunnen beïnvloeden. Wat blijkt: hoe origineler het gerecht/etenswaar of hoe meer beschreven, hoe positiever jouw reuk- en smaakpapillen het eten zullen waarnemen. Het onderzoek noemt als voorbeeld ‘sappige Italiaanse zeevruchtenfilet’ tegenover ‘zeevruchtenfilet’. Drie keer raden welk variant van hetzelfde gerecht vaker werd gekozen…
Deze conclusie is van belang voor restauranthouders, diëtisten en zelfs ouders die hun kinderen nieuwe dingen willen laten proberen. Voedselbenamingen hebben dus wel degelijk nut en daarom wordt er door voedselfabrikanten en restauranteigenaren goed nagedacht over mogelijke namen voor hun producten. Maar waarom zijn sommige benamingen dan zo apart? Zit er misschien toch een methode in de gekte?
Pindakaas
Om te beginnen met het welkbekende voorbeeld uit de titel: pindakaas. We weten ondertussen allemaal dat er in het pindasmeerseltje geen kaas zit, maar - naast pinda’s - alleen voornamelijk olie. Waarom heet het dan geen pindaboter, zoals het Engelse peanut butter?
Schrijver en voedingsdeskundige Juglen Zwaan heeft hier een weerwoord op. Blijkbaar is de naam “boter” in Nederland een beschermde naam en stelt de Raad van de Europese Unie dat iets pas “boter” genoemd mag worden wanneer er minstens 82% melkvet in het product zit. Deze wet wordt ook wel de Nederlandse Boterwet genoemd. Waarom we dan met z’n alle massaal voor “pindakaas” hebben gesetteld is grotendeels nog een mysterie. Er zijn wel sterke vermoedens en theorieën, waarvan de voornaamste is dat Christian L. Schumann, een Duitse zendeling en taalgeleerde, in 1783 het Surinaamse woord “pindadokun” in zijn woordenboek vertaalde naar “Pinda-Käse”. Ons hedendaagse pindakaas!
(Indische) spekkoek
Zachte koek gemaakt van vettig varkensvlees? Natuurlijk niet. Dit zoete, gelaagde cakeje is in veel toko’s te vinden, tegenwoordig zelfs al in bijna elke supermarkt. De “originele” bruine spekkoek (Biasa) wordt gemaakt van lagen bruine suiker en lagen witte suiker. Ook bekend is de groene variant (Pandan), die zijn groene kleur en lekkere smaak grotendeels te danken heeft aan het bladgroen van de pandan-palmbladeren. Toch is de gelijkenis met spek nog steeds ver te zoeken…
Het antwoord
lijk simpel: het uiterlijk. De naam “spekkoek” komt echt uit de Nederlandse taal zelf en de vermelding van spek komt klaarblijkelijk uit de gelijkenis tussen de lagen/strepen op spekkoek en de lagen/strepen van afwisselend vet en vlees op spek. De naam is waarschijnlijk bedacht door Nederlanders die in voormalig Nederlands-Indië woonden.
Boterham
Weer een voedselbenaming die verder niks met vlees te maken heeft. En wat is er gebeurt met de beschermde benaming van boter? Want boter wordt zeker niet gebruikt tijdens het bereiden en bakken van brood…
Ook hier is de precieze origine van de naam een groot mysterie en berust het antwoord op geloofwaardige theorieën. Het eerste gedeelte van de naam kan vrij makkelijk verklaard worden: “boterham” is geen officiële benaming van het product, want wij refereren er dan naar als ‘een stuk gesneden brood’. Verder wordt het woord “boter” gebruikt, omdat vroeger men voornamelijk alleen hiermee een stuk brood at.
Over het tweede gedeelte van het woord, “ham”, zijn twee theorieën aanneembaar. Eén: “ham” komt waarschijnlijk uit een vroegere spelling van “boteram/boterram”, waarin rammel (of remmel) een ouderwetse benaming is voor een snee brood. Of twee: “ham” is oorspronkelijk (waarschijnlijk) een ander woord voor “homp”, waarmee men dus sprak over een “brok” brood (en een flinke tijd terug werd brood in brokken gegeten, niet in sneeën).
Bitterbal
Tot slot de aparte voedselbenaming voor een geliefde borrelhap: de bitterbal. Sterker nog, al het bittergarnituur wat je je maar kan bedenken is toch helemaal niet bitter? Vanwaar dan verschillende snackwaren benamen met een compleet andere smaakbeschrijving?
Volgens Genootschap Onze Taal werd de benaming voor het eerst in het Algemeen Handelsblad aangetroffen, terug in het jaar 1923. Zowel toen als nu heeft de naam helemaal niets te maken met een bittere smaak, maar verwijst het naar snacks die vroeger gegeten werden bij een “bittertje”: een glaasje sterke drank. De meeste bittertjes hadden dan weer hun bittere naam te danken aan de sterke, kruidenachtige smaken die ze hadden. Hoewel de term ‘samen bitteren’ volledig is vervangen door ‘samen borrelen’, blijft het populaire “bittergarnituur” vast wel rondhangen in ons hedendaagse woordenschat.
Comments
- 14 juni
0