De institutionele theorie gaat ervan uit dat iets pas kunst is wanneer het door een instituut of een kunstenaar is erkend als kunst; wanneer de daartoe geëigende personen zeggen dat het kunst is. Een kunstwerk is in deze theorie een artefact, iets wat door mensen gemaakt is, en de geëigende personen zijn leden van de kunstwereld: critici, museumdirecteuren, kunstenaars, kunsthistorici, galeriehouders en verzamelaars. Alleen deze leden kunnen een artefact de status van kunstwerk toewijzen.
Individuele en gemeenschappelijke kunst
Op basis van deze theorie maak ik een onderscheid tussen individuele en gemeenschappelijke kunst. Een schilderij aan jouw muur, in een wachtkamer, of iets wat gemaakt is door je talentvolle vriendin, is een voorbeeld van deze individuele kunst. Iedereen mag voor zichzelf bepalen wat kunst voor hem of haar is, en geen enkel werk is hiermee uitgesloten tot het begrip ‘kunst’, alleen is het in het hokje individuele kunst geplaatst. Totdat het kunstwerk dat door jouw talentvolle vriendin gemaakt is, onder de ogen van publiek gebracht is en er de consensus ontstaat binnen de kunstwereld (de kunstenaars, kunsthistorici, etc) dat het kunst is, is het gemeenschappelijke kunst. Hiermee illustreer ik dat kunst voor het grootste deel geen objectief gegeven heeft dat zegt: ‘dit is kunst’, maar dat het begrip afhangt van een combinatie van objectieve criteria en voorkeuren van de mensen en instituties uit de kunstwereld.
Alles wat in een museum hangt is kunst. Hiermee zeg ik niet dat er geen kunst bestaat buiten deze musea, of dat het een voorwaarde is voor kunst om in een museum te hangen, maar dat alles in een museum sowieso de stempel kunst al verkregen heeft. Zelf kan ik mij in de criteria die de directeur van het Groninger Museum stelt aan het beoordelen van kunst goed vinden, vooral omdat het volgens Andreas van belang is dat iemand een opleiding gehad heeft tot kunstenaar, zoals ik in de laatste brief al beschreven heb. Hiermee zeg ik dus niet dat iemand zonder kunstopleiding niet in staat is kunst te maken, maar het vertrouwen dat wij als maatschappij in musea hebben zal op spanning komen te staan. Want wanneer iedereen zichzelf zomaar kunstenaar zou kunnen noemen en zijn of haar werk in een museum zou kunnen laten hangen, zijn er niet genoeg criteria aan of iets wel of geen kunst is, en zal de persoonlijke voorkeur van de conservatoren de overhand nemen. En kijkende naar de waarde die wij als maatschappij hechten aan musea in het bepalen wat kunst is, kan het niet zo zijn dat deze stempel door een persoonlijke mening (ook al is deze mening gevormd op basis van eerdere ervaringen) op een object is gedrukt.
Drie criteria
Stel je voor dat ik mijn kunstobject erkend wil hebben als gemeenschappelijke kunst, zonder dat het werk noodzakelijkerwijs in een museum hangt (dan is het namelijk al kunst). De eerste stap die ik zal moeten nemen is het onder ogen brengen van mijn kunstwerk. Kunst is immers iets wat gemaakt is om ervaren te worden. Ik zal mijn kunstwerk bijvoorbeeld in een galerie moeten plaatsen. In dit proces is nu al een flinke portie geluk vereist, omdat maar net de juiste kunsthandelaar interesse moet hebben in mijn werk. Hier moet duidelijk sprake zijn van objectieve criteria, en een mate van persoonlijke voorkeur, alhoewel een kunsthandelaar zijn of haar mening voornamelijk moet baseren op objectieve gegevens zoals technische kundigheid of context.
Nu kan een kunsthandelaar, omdat hij deel uitmaakt van de kunstwereld, het werk benoemen tot kunst, op basis van drie objectieve criteria:
1. Technische kundigheid
2. Betekeniswereld achter het kunstwerk
3. Relatie tussen het materiële object en deze betekeniswereld
Wanneer een kunstwerk volgens deze kunsthandelaar op deze punten tot een bepaald niveau of bepaalde originaliteit beschikt, kan hij het werk als kunst bestempelen. Hiermee is het kunstwerk nog geen gemeenschappelijke kunst, omdat de voorwaarde voor gemeenschappelijke kunst is dat er de consensus moet zijn binnen de kunstwereld dat het werk kunst is. Deze consensus houdt in dat minimaal 50% van de bevoegden uit de kunstwereld die het werk hebben beoordeeld, het volgens de drie criteria ook als kunst erkennen.
Er is nu dus een onderscheid gemaakt tussen gemeenschappelijke en individuele kunst. Maar wanneer je buiten de gemeenschappelijke kunst alles als (individuele) kunst kan beschouwen, valt de waarde van de kunst die niet door de kunstwereld als kunst is bestempeld, in het niet. Als in deze kunst geen onderscheid te maken is, waarom maakt men dan nog kunst voor een ander doel dan om in een museum te hangen? Hiervoor is de verklaring dat dit niet een ongunstig scenario zou zijn, omdat dit resulteert in het streven van kunstenaars om ‘goedgekeurd’ te worden door de kunstwereld, en dat ten eerste geen verschil is met hoe er nu wordt gedacht over kunst, en ten tweede zijn de drie criteria die door de kunstwereld aan kunstwerken gesteld worden, toepasbaar op alle beeldende kunsten en wordt hiermee niets uitgesloten. Het zijn tevens drie makkelijk verbuigbare criteria per werk en per mening en het zal er niet voor zorgen dat een bepaalde groep onrecht wordt aangedaan.
Dus wat is kunst?
Daar is geen eenzijdig antwoord op te geven; alleen meningen van alle kanten. Ik denk niet dat je een antwoord op deze vraag kan geven door te kijken naar de inhoud van het kunstwerk zelf, omdat ieder kunstwerk verschillend is en er geen overkoepelend criterium aan is dat het kunst maakt, maar dat je de vraag alleen kan beantwoorden door te kijken naar de wereld eromheen: de kunstwereld. Hoe wordt er gekeken naar kunst en waarom krijgen sommige objecten wel de term kunst tot zich en anderen niet? Dit is bij gemeenschappelijke kunst dus volledig afhankelijk van de consensus binnen de kunstwereld op basis van de drie gestelde criteria, en bij individuele kunst van ieder individu voor zichzelf.
Comments
- 15 juni
0