Kun je met een formule een wereldoorlog voorspellen? Ingo Piepers denkt dat hij dat kan. In de eerste weken van 2020 was er diverse malen aandacht in het nieuws voor Ingo Piepers en zijn voorspelling dat ‘de Derde Wereldoorlog elk moment kan beginnen’. Toch zijn dit soort voorspellingen niet zo eenvoudig te maken en is geschiedenis niet zo rechtlijnig als gesuggereerd wordt in het onderzoek.
Voorspelling over een Derde Wereldoorlog
De voorspellingen die Ingo Pieper gedaan heeft waren onder andere terug te vinden in de Volkskrant en de Telegraaf. Op basis van onderzoek naar grote oorlogen uit de afgelopen vijfhonderd jaar heeft Piepers een formule opgesteld, waarmee hij claimt in staat te zijn om de Derde Wereldoorlog te voorspellen. Een angstaanjagende voorspelling, zeker omdat niet uit te sluiten valt dat kernwapens gebruikt zullen worden!
Het onderzoek
In de krantenartikelen legt Piepers uit hoe hij zijn onderzoek heeft gedaan: Hij zocht naar patronen in oorlogsvoering en heeft deze patronen omgezet in wiskundige formules. Sociale spanning werd omgezet in energieontladingen. Volgens Piepers gedragen mensen zich volgens een wiskundige formule. De mensen doen wat natuurkundige wetten hen opdragen: het neutraliseren van spanningen met kinetische activiteiten; oorlog in dit geval.
Onder historici is er regelmatig debat over of van het verleden geleerd kan worden of dat wetmatigheden in het verleden te vinden zijn. Het lastige is echter dat geschiedenis geen exacte wetenschap is. In tegenstelling tot natuurkunde of wiskunde, werkt geschiedenis niet met formules of standaardeenheden. Om het nog complexer te maken, bij geschiedenis heeft de historicus zelf ook invloed op het onderzoek, waarmee hij zijn eigen theorie kan ontkrachten of versterken. Dit is ook aanwezig in voorspellingen over een Derde Wereldoorlog.
Afhankelijk van hoe bepaalde termen gedefinieerd worden, hoe bepaalde gebeurtenissen geïnterpreteerd worden, of bepaalde zaken buiten beschouwing worden gelaten, kunnen de uitkomsten van het onderzoek in een bepaalde richting gestuwd worden.
Subjectiviteit in historisch onderzoek
De onderzoeker heeft namelijk bij geschiedenis direct invloed op de conclusie die wordt bereikt. De Amerikaanse historicus Hayden White merkte op dat historisch onderzoek gebaseerd is op een set gebeurtenissen in het verleden. Deze worden geïnterpreteerd door een historicus, die een selectie maakt in welke gebeurtenissen worden geanalyseerd of niet. Door dit selectieproces heeft de onderzoeker dus invloed op het resultaat en is er subjectiviteit aanwezig. De historicus bepaalt dus zelf door welk kader de gebeurtenissen Het gevolg daarvan is dat het kader waarin de geanalyseerd. Afhankelijk van hoe bepaalde termen gedefinieerd worden, hoe bepaalde gebeurtenissen geïnterpreteerd worden, of bepaalde zaken buiten beschouwing worden gelaten, kunnen de uitkomsten van het onderzoek in een bepaalde richting gestuwd worden. Uiteraard kan er dan gespeculeerd worden of de uitkomst van het onderzoek een goede weergave van het verleden of heden is.
Toeval en onverwachte factoren
Invloed op het verloop van omstandigheden wordt ook uitgeoefend door ‘toeval’. Bepaalde onverwachte factoren kunnen grote invloed hebben op de uitkomst van een gebeurtenis, zonder dat hier van tevoren over werd nagedacht. Als gekozen gebeurtenissen geabstraheerd worden, om in een bepaald model te passen, dan gaat het unieke aspect van de gebeurtenis in het verleden verloren. Om een voorbeeld te geven, Piepers definieert de heftigheid van een oorlog in het aantal gevecht gerelateerde doden onder het militair personeel. Andere manieren van vernietiging, zoals burgerslachtoffers, of vernietiging aan infrastructuur, laat hij buiten beschouwing of dat in het verleden meer soldaten omkwamen door ziekte dan in de strijd. Tijdens de Eerste Wereldoorlog waren er meer Amerikaanse doden door niet-gevechtshandelingen dan door vijandelijk handelen.
Verleden anders dan het heden
Tot slot, is er nog de belangrijkste les bij geschiedenis dat het verleden anders is dan het heden. Om het verleden te reduceren tot data in een formule, doet te kort aan de gebeurtenis. De Italiaanse historicus en staatsman Francesco Guicciardini (1483 – 1540) schreef al over dergelijke problemen die hij tegen kwam tijdens het lezen van de boeken van Machiavelli (1469 – 1527). In deze werken gaf Machiavelli staatsadvies op basis van Romeinse filosofen. Guicciardini merkte hierover op dat om iedere historische vergelijking geldig te laten zijn, het nodig is om een stad te hebben met dezelfde omstandigheden als de Romeinen en die volgens dezelfde manieren bestuurd zou worden. Hij maakte de vergelijking ook dat als een stad anders bestuurd zou worden en daarbij de Romeinse adviezen en verwachtingen te hebben, hetzelfde is als verwachten van een ezel dat hij kan racen als een paard. Door het verstrijken van tijd veranderen omstandigheden, en daar dient de historicus rekening mee te houden bij zijn onderzoek. Het lijkt erop dat Piepers het verleden behandeld als een andere periode dan de geschiedenis. Bij hem zijn de door hem gekozen gebeurtenissen slechts data voor een formule. Door het verleden op deze manier om te zetten, worden aanpassingen gemaakt die invloed hebben op het resultaat. Daardoor blijft, net als eerder, de vraag over: Is de conclusie dan wel een goede weergave van het verleden of heden?
