Zwijgend hadden we de laatste kilometers afgelegd en je laatste woorden trilden nog na in mijn gedachten: 'Ik wil geen arts meer zien. Laten we het leven nemen zoals het komt.' De cicaden vulden de achtergrond met hun schrille gezang en in de vakantie heb ik je geen antwoord kunnen gegeven. Je hebt misschien wel gelijk, dacht ik toen, maar het idee om de artsen links te laten liggen, kwam natuurlijk niet uit de lucht vallen, maar sprak me niet aan. Toch wist ik je op dat moment helemaal niets te zeggen omdat ik niet kon beslissen dat ik geen kind wilde en niet kon leven met het idee om uit te sterven. Mijn tak van de familieboom zou dan alleen naar de lucht wijzen, zonder zijtakken, en het hele jaar zonder blad zijn. Een dorre tak die zou afbreken in een storm en dan misschien nog dienst kon doen als wandelstok. Of om te spelen met een hond. Voor een kampvuur van leerlingen op schoolreis misschien? Ik kon je natuurlijk niets verwijten, maar deze overdenkingen, dit gepieker, deed onze liefde in mijn beleving niet veel goeds.
Op zoek naar de kurkentrekker in de keukenla voelden mijn handen de houten lepels en los bestek maar er werd alleen een bieropener zichtbaar. Geen kurkentrekker. Ik moest denken aan de roos zoals die bloeide boven onze hoofden aan het laatste tafeltje op het terras dat nog niet was bezet op een van die laat zomerse dagen dat we daar afspraken na het werk en wijn dronken en olijven aten. Was onze liefde nu hol van binnen en een lege schil tussen ons beiden geworden? Ik moest het allemaal nog verwerken en een plaats geven in de nieuwe situatie.
Door de openstaande deur van de keuken viel het zonlicht naar binnen en ik kreeg zin in mijn werk en dacht aan de ticket op mijn telefoon naar Denpasar voor na de zomer. Er stond nog wat afwas op het aanrecht en ik draaide de kraan open om mezelf wat afleiding te geven, pakte het afwasteiltje en begon af te wassen. Het sop was zacht en glibberig als kersenbloesem in het prille voorjaar. Als ik ermee klaar ben gooi ik het door de afvoer, dacht ik en ik voelde me ineens tien jaar ouder. Op het terras achter het huis zag ik je daarna roerloos zitten met een telefoon en ik dacht aan het biologische symbool voor de man. Ik kon niet beslissen dat ik kan leven zonder te investeren in de toekomst en oud kon worden zonder bij te dragen aan het leven en ervoor te zorgen dat er iemand langs zal komen om me op te zoeken op mijn oude dag.
Die avond was volle maan in het teken van vissen. Ik herinner me je berusting van die avond, of misschien was het onverschilligheid?, en mijn oplopende spanning. Ik zag hoe je opging in je innerlijk en de stilte duurde lang tot ik voorstelde nog voor de avond viel naar de haven te wandelen. Eigenlijk had ik alleen willen gaan en ik vroeg het je omdat ik er vanuit ging dat je liever bij het huis zou blijven, maar je stond op en we liepen al snel door de tuin. Een uur later zou de donkere lucht overtrekken vanaf de zee maar de heldere hemel liet de maan onverhuld. Het jaar ervoor hadden we dezelfde route gelopen maar in een andere stemming, alsof we elkaar net hadden ontmoet en onze hoofden nog vol toekomst waren geweest en alsof we nu ineens volwassen waren geworden en we beide onze eigen zorgen hadden die we voor ons hielden en zelf wilden oplossen voordat we verder wilden praten.
Terwijl we door het bos liepen, kon ik alleen maar deed denken aan kabouters en andere verhalen voor kinderen alsof we door een sprookjesbos liepen. Naast het pad waren blokken hout opgestapeld en je doorbrak de stilte: 'Worden niet alle kinderen geboren met een trauma? Ik bedoel, je wordt hier gelijk geslagen als je niet huilt, want huilen moet je, anders ben je niet gezond. En de schaar dan, het ijzer, die moeder en baby van elkaar scheidt?' vroeg je je af. ‘En vaccinaties? Voordat je hebt leren lezen zetten ze al een naald in je lijf.’ Ik vond het overdreven maar we wandelden verder op de weg naar de haven en zwegen verder over dit onderwerp. Je keerde even later je gezicht naar me toe: 'Als je droomt, is het dan soms nacht? Ik bedoel, de dingen die je dan ziet en meemaakt, is het dan wel eens donker?' 'Nooit bij stilgestaan.' antwoordde ik, 'Misschien als het een nachtmerrie is. Als je droomt dat je levend bent begraven.'
We naderden de huizen van het dorp in het goudgele licht van de laatste zonnestralen en passeerden het terras van Gérard. Ik moest denken aan de vrouw van Gérard die hij de laatste keer la Parisienne noemde omdat ze het in haar bol had gekregen volgens hem en arrogant was geworden na haar succes als kunstschilderes. Althans, zo begreep ik het, maar misschien had ze gewoon wel gelijk en was ze helemaal niet zo tevreden met zichzelf en wilde ze alleen maar de verloren tijd in de horeca inhalen waarin ze elke dag druk was geweest met de klanten. Volwassen kinderen hadden ze al dus waarom nog bij elkaar blijven?
Die avond waren het terras en de parasols gesloten en de stoelen stonden schuin tegen de tafels. Gérard zagen we niet. Ik filosofeerde wat over de verdeling van pech en geluk bij een voorbij huwelijk. Niet iedereen gaat erop achteruit na de beëindiging van iets dat voor beiden voordelig leek te zijn. Of is het altijd verloren tijd voor beiden? Misschien kun je dan beter vanaf het begin de ondergang uitdagen op zoek naar de zwakke schakel en ligt het er maar net aan, dacht ik, of je de relatie aangaat met of zonder het geluk dat de eerste ruzie al achter de rug is. Beginnersgeluk is misschien niet dat het zo goed aanvoelt als je elkaar tegen het lijf loopt, maar meer dat je alles direct fout doet wat fout zou kunnen gaan en toch verder wilt. Maar ja ...
De zee was vlak als ijs op een vijver. de horizon was al bijna niet meer te zien achter de blauwe gloed zodat het leek alsof ik keek naar de nacht en de volgende morgen. Meeuwen krijsten boven de zee terwijl ze omhoog vlogen of zich weer lieten zakken in een chaotische formatie van leven binnen het kader van de zee en de nacht. Een paar mensen wandelden op het strand met de hond en gingen hand in hand voorbij. Ik dacht aan mijn vader en moeder en ik vroeg me af of ze vroeger ook zo hadden gelopen in de stilte met krijsende meeuwen aan de andere kant van dezelfde zee. In Amsterdam hadden ze elkaar getolereerd maar er moet toch ook liefde zijn geweest? Op een aangemeerde Italiaanse driemaster had ik eens een foto van ze gemaakt waarop ze naast elkaar stonden maar geen overeenkomst vertoonden behalve hun blik gericht op de camera. De ene klein en tenger, in het zwart, en de ander wat langer en fors met in een chino en pullover. Niemand zou ooit zo'n foto maken van Marja en mij, dacht ik bij mezelf, en zich afvragen of er liefde of iets gezamenlijks op te vinden was. Morgen zal hetzelfde zijn als vandaag, met als hoogtepunt de zon in het zenit rond het middaguur.
In het westen stond de maan net boven de horizon als een vergroot detail uit de geschiedenis van het zonnestelsel waarop de vlekken van kraters veroorzaakt door inslagen duidelijk waren te zien. Als ik er een foto van zou maken zou er niet op te zien zijn hoe groot de maan nu lijkt te zijn zoals ik hem zie, alsof de maan iets is dat je nooit goed kunt vatten. Moet je dan maar tevreden zijn met wat je wel lukt? Mijn ouders hadden geen geluk in de liefde: is dat ook mijn lot? Een driepoot blijft staan, maar een tweepoot valt om, hoe dan ook. Mijn ouders waren voor mij, hun kind, bij elkaar gebleven maar ook toen ik achttien was geworden bleef dat zo. Ze zaten aan elkaar vast in hun huwelijk zoals potjes peper en zout in het foudraal van een peper-en-zout-stelletje. Af en toe werd er een bevrijd uit het ijzeren frame door een reis voor het werk, maar kwam na een paar dagen weer vast te zitten naast de ander. Maar waarom? Ze waren thuis meestal waar de ander ook was en kibbelden over de kleinste dingen: dat de ander de auto had gebruikt en niet had afgetankt, over de pasta met te veel of juist te weinig zout, of wat ze moesten denken van de buren waarvan de hond teveel blafte volgens de ene of die volgens de ander de boom in de tuin niet goed snoeiden zodat de takken over de heg groeiden. Ik ben er nooit bij geweest maar ik stel me voor dat ze ook als collega’s veel te klagen hadden met zijn tweeën in de auto van en naar het werk op het ruimtevaartcentrum.
De kleuren van de boten in de haven waren opgegaan in het wit van de maan en het zwart van de nacht. 'Droom je in kleur of in zwart-wit?', vroeg ik je: 'Ik droom meestal in taal, maar af en toe is er een beeld. Vaak wel in kleur, maar er is dan maar één kleur die me opvalt. Ik zie dan het groen van het gras, maar niet het blauw van de lucht. Of juist wel het blauw van de lucht maar niet het groen van het gras.' 'Dan droom je dus discontinu?' 'Wat ik wil weten in mijn droom kom ik te weten. Ik er in wandelen en ik pak de dingen op om er meer over te weten. Door vragen te stellen, door goed te kijken.' 'Droom je weleens dat je levend bent begraven?' vroeg je mij even later: 'Ach, soms schrik ik wakker en ben ik alles weer vergeten.' Het geknetter van een man op een benzine scooter, met hengels en een vangnet over het stuur en tussen zijn benen, doorbrak de stilte die volgde. Mannen zijn jagers, dacht ik toen hij voorbij was gereden, en vrouwen begrijpen alles waarvan ze dromen. In de vakantie in Frankrijk was ik nog stom genoeg om zo zwart-wit te kunnen denken. Maar van elke reis wordt je wat wijzer en rijker van gedachten. Of misschien kan ik beter zeggen dat je van elke ontmoeting iets kunt leren. Misschien is het niet wat je wilde weten, maar het is altijd iets dat je kennelijk nog niet wist. Er zijn zoveel eilanden die je nog niet kende maar ze doemen op voor de boeg als je gaat varen en de uitzichtloosheid van de zee trotseert. Marja betekent, ik heb het opgezocht, 'droefheid van de zee', en een eiland voor de boeg, een vogel in de lucht, zoiets heb ik op zee al na een paar dagen nodig.
Je topje lag over de stoel bij de tafel in de slaapkamer met het boeket van droogbloemen dat al bijna was vergaan tot stof onder het bed. Het kwam vreemd op me over dat je het wel eens droeg en ik probeerde te bedenken hoe geweldig je eruit zag, vandaag, terwijl de kleding nog aan had, maar ik dwaalde alleen maar door herinneringen waarbij ik je niet voor me zag. Een mug zoemde in de kamer en kwam regelmatig boven mijn hoofd waar ik hem verjaagde met een slaande beweging van mijn hand. Ik was onrustig en kon de woorden in mijn hoofd niet voorkomen en keer op keer ontstond de twijfel en werd mijn onmacht gevoed zodat meer twijfel ontstond. Moest het raam niet dicht? De muggen zijn er nu toch al. Waarom sliep jij wel en zoemde de mug boven mijn kant van het bed? Kon ik een klamboe improviseren? Ik besloot een handdoek over mijn hoofd te leggen zodat ik het gezoem minder hoorde maar de warmte en benauwdheid namen toe zodat ik de doek maar op de grond gooide.
Ik luisterde naar het ruisen van de golven van de branding en probeerde me te ontspannen: geluiden zijn energie en wat er in mijn hoofd opkomt is goed noch slecht. Op Bali heeft het hotel airco. Ik verzette mijn gedachten naar de reis: Minou doet nu vast haar best om een mooie deal te bereiken en ik berekende het uur van de dag bij haar met het tijdsverschil. Misschien is ze nu aan het telefoneren. Mijn hoofd werd leeg en ik probeerde de mug geen aandacht meer te geven: pas als hij me heeft gestoken gaat hij weg, hij doet het maar met me. Houd je van bloedgroep AB, lieve mug? Ik heb niet veel gegeten vandaag, maar het is lekker bloed, steek me maar, en houd op met zoeken.
Die warme nacht zonder airco sliep ik maar half, was aan het dromen en werd regelmatig wakker en sliep dan weer in. Op mijn linkerzij en op de andere. Ik was aan het woelen met mijn laken, dat uiteindelijk aan het voeteneinde kwam te liggen. Het begon me te dagen dat ik tijd voor mezelf moest hebben om onze relatie te overzien en wat ik er nog van verwachtte. Ik moest mezelf opnieuw uitvinden na tegenslag zoals ik die nog nooit had gehad. Mijn bedrijf liep goed en bracht ieder jaar meer dan genoeg op maar wat moest ik met het geld, nu alles waardeloos leek te zijn geworden? Elke schat die werd begraven, uit angst door een verloren oorlog of opkomende onrust, is waardeloos totdat iemand hem vindt en verkoopt om er een huis van te kopen of om er de studie van een briljant kind mee te betalen. Keer op keer gingen mijn gedachten over het nutteloze van het bestaan als je niet verder komt dan alleen jezelf.
Daarna hadden we onze ruzie, je weet wel, toen ik niet met de auto naar dat plaatsje wilde, 200 kilometer verder, waarvan jij had gehoord van die glasblazer die ook een soort murano blauwe maar heel dunne vazen maakte. Ik was sikkeneurig volgens jou, en dat was ik ook wel, maar je begreep niet waar ik mee worstelde: uitsterven, het lot van het leven op aarde, en dat alles alleen voelbaar in mijn leven. Als onze vakantie langer had geduurd had je me alleen nog kunnen opzoeken in een kliniek en zou ik daar rond hebben gelopen in een wit laken en hebben gezegd dat je je moest bekeren nu het nog kon! Ik begon het gevoel te krijgen dat je dit niets kon schelen, dat je al was opgegaan en verdwenen in het individualisme en genoeg had aan jezelf. We hebben dan ook nooit gesproken over adoptiekinderen en onze gesprekken werden steeds leger alsof je van geen enkel alternatief wilde horen na je beslissing om zonder kinderen verder door het leven te gaan. Toch zei ik niet dat ik zonder jou verder wilde alsof er iets was tussen ons wat ik niet wist, dat ik nog niet begreep, maar wat ik wel nodig had.
‘s Avonds, toen ik buiten was, keek ik naar de hemel en het was alsof mijn blik naar beneden viel onder het gewicht van de sterren.
Schrijven is een soort antimaterie waarmee de gebeurtenissen van het dagelijkse leven overgaan in energie en weg kunnen vloeien nadat het ze nut hebben gehad, zonder te blijven rondzingen in gedachten. Knopen doorhakken en onderzoeken hoe het uitpakt, zodat je verder kan, maar de Gordiaanse knoop waar ik mee zat te worstelen was van een gevlochten staaldraad waarmee gewapend beton wordt gemaakt; beton voor een atoombunker leek het wel. Toch ging het om een vage droom waar we tot een jaar geleden niet over spraken en wat meer zijn oorsprong had in hormoonspiegels dan in een uitgedacht plan. Voor mannen is de biologische klok, denk ik, meer een carillon in een kerktoren; je hoort het gelui wel, maar je doet er niets mee en het liefst niet een, maar eentje in elke stad of dorp van betekenis. Wat geeft het dan als een toren afbrandt en verder zwijgt over begrafenissen, bruiloften en de verjaardag van de koning? Ik probeerde de nieuwe situatie te overzien, maar het gaf geen soelaas.
