Dit is een typisch voorbeeld van een surrealistische voorstelling. Deze kunststroming staat bekend om zijn bizarre en vaak hyperrealistische voorstellingen waar het onderbewuste de hoofdrol speelt. Om deze stroming te kunnen begrijpen is het goed om te weten wat deze stroming inhoudt, kenmerkt en welke plaats in de tijd het inneemt.
Fantasie op de vrije loop
Het surrealisme is een geestesstroming waarbij er vanuit het onderbewuste gewerkt wordt. De fantasie of droom, waar alles kan en alles mag, zonder daar een oordeel over te hebben, wordt tot verbeelding gebracht. Het bewuste of de ratio staat, volgens het surrealisme, de creativiteit of het artistieke proces van de kunstenaar in de weg.
Om in het onderbewuste te kunnen komen oefenden kunstenaars het automatisch schrijven en tekenen. Hierin werd spontaan geïmproviseerd zodat dat de ratio geen invloed zou hebben op het creatieve proces. De psychoanalyse van Freud, waarin seksuele en primitieve driften zich openbaarde, was een grote inspiratiebron om tot automatische kunst te komen.
Naast het onderbewuste gaat het surrealisme in de kern ook over het onthullen van spiritualiteit, erotische verlangen en angsten. Kunstenaars lieten hun fantasie op de vrije loop gaan, zonder zich tegen te laten houden door realiteit. Een wereld waar alles kan en mag met een anti-houding tegenover bewuste controle. Het maken of vormgeven van ‘automatische’ kunst. (Little, 2007).
Echt en bizar
De schilderijen van Salvador Dali zijn voor velen kenmerkend voor het surrealisme, maar de dichter Breton richtte het surrealisme als literaire stroming op. Een van de kenmerken van het surrealisme is dan ook dat deze stroming niet alleen in schilderkunst terug te vinden was. Beeldhouwkunst, literatuur en film zijn kunstvormen waar het surrealisme ook veel gebruik van maakte.
Little (2007) beschrijft het maken van realistische droombeelden als kenmerk van het surrealisme. De werken werden over het algemeen realistisch vormgegeven, terwijl de voorstellingen zelf absoluut niet realistisch zouden kunnen zijn. Dat maakt dat deze stroming zich kenmerkt als echt én bizar. De aanhangers van het surrealisme waren van mening dat het naturalisme en realisme burgerlijk was en zetten zich hier dus van af (Little, 2007).
Nog een kenmerk van surrealistische kunst is dat deze de beschouwer choqueerde. Dat choqueren deden ze bijvoorbeeld door bizarre mensfiguren of handelingen af te beelden. Er werd daarbij geen rekening gehouden met morele oordelen die de kijkers zouden kunnen hebben. Erotiek en angsten werden vormgegeven en primitieve invloeden werden onthult (Little, 2007).
De ‘roaring twenties’
Het surrealisme werd in het begin van de jaren 20 van de vorige eeuw opgericht. Het epicentrum van deze stroming lag in Parijs, waar op dat moment een grote gemeenschap van kunstenaars aanwezig was. De Parijse wijk Montmartre met al haar cafés en ontmoetingsplaatsen was de plek waar kunstenaars en schrijvers elkaar ontmoetten en ideeën uitwisselden.
Dit decennium wordt ook wel de ‘roaring twenties’ genoemd, omdat het een bewogen periode was in Europa. De eerste Wereldoorlog was in het voorgaande decennium tot een einde gekomen. Amerika was de grootmacht in de wereld en had Europa veel financiële steun gegeven. Voor Europa betekende dat er tijden van wederopbouw waren aangebroken waarin de economie groeide.
Tijdens de eerste Wereldoorlog was het rationalisme leidend, het had alleen weinig goeds voortgebracht. Hierdoor ontstond een zware teleurstelling tegenover het rationalisme, waardoor kunststromingen als het surrealisme ontstonden. Geïnspireerd door de ideeën van Freud kon zo een gemeenschappelijke anti-houding ontstaan ten opzichte van het rationalisme.
Breton en Dali
Breton is de eerste van twee vertegenwoordigers van het surrealisme. Hij was dichter, schrijver en oprichter van de stroming in 1924. Met zijn ‘manifest van het surrealisme’ was hij de eerste die vorm gaf aan deze nieuwe stroming. Hij is vooral bekend geworden met het schrijven van gedichten en essays. Het ‘automatisch schrijven’ was kenmerkend voor zijn manier van werken.
De tweede vertegenwoordiger van het surrealisme was de in Spanje geboren kunstenaar Salvador Dali. Hij is vooral bekend van zijn schilderwerk, maar maakte ook veel beeldhouwwerken en was een groot liefhebber van film. De werken van Dali herken je aan de realistisch vormgegeven voorstellingen. Hangende klokken, gek gecombineerde voorwerpen en zijn muze Gala zie je veel terug in zijn werk. Ondanks dat hij door Breton uit de surrealistische beweging is gezet voor zijn ideeën, is hij voor velen nog steeds hét schoolvoorbeeld.
In de kern gaat het surrealisme over spiritualiteit, dromen, erotiek en angsten die vanuit het onderbewuste door automatisch schrijven en tekenen werden vormgegeven. Dit zorgde voor beelden die choqueerden, zonder moreel en echt en bizar tegelijk eruit zagen. Freud was een grote inspiratiebron. In de roerende jaren 20 van de twintigste eeuw, de periode van wederopbouw na de eerste Wereldoorlog, waar een verlangen naar irrationaliteit de overhand nam ontstond deze kunststroming. Laat je vooral verbazen door deze groep kunstenaars waarvan nog veel werken te bewonderen zijn.
