Vermeer heeft tijdens het schilderen nagedacht over beeldaspecten. Voor de schilder een hulpmiddel bij het opbouwen van zijn schilderij en voor de beschouwer een hulpmiddel om te kijken hiernaar. Om jou te helpen kijken naar kunst moet je eerst weten wat beeldaspecten zijn. Daarna worden de zes belangrijkste beschreven.
Bouwstenen
Zoals hierboven kort beschreven zijn beeldaspecten een hulpmiddel bij het opbouwen van een schilderij. Je kunt ze kunnen zien als bakstenen die een huis hun vorm geven. We spreken ook altijd voor beeldaspecten in meervoud, omdat ze nooit op zichzelf staan. Het zijn een soort van kunstjes die de kunstenaar gebruikt om zijn boodschap over te brengen naar de toeschouwer.
Door te spelen met beeldaspecten en daar goed over na te denken ontstaat er bijvoorbeeld harmonie of verhoogt het de esthetische waarde van een schilderij. Kijken naar kunst is het kunnen beschrijven van je ziet en voelt. De zes belangrijkste beeldaspecten licht, kleur, ruimte, vorm, structuur en compositie, helpen je hierbij.
Licht
Het gebruik van het beeldaspect licht is wat schilders als Caravaggio of onze eigen Rembrandt tot grootse meesters heeft gemaakt. Zij gebruikten licht om hun werk een dramatische sfeer te geven. Door donker donkerder te maken en licht lichter, vergroot je het contrast, dit wordt clair-obscur genoemd. Licht is dat wat een voorstelling sfeer geeft. Je kan onderscheid maken tussen de volgende soorten licht;
- Tegenlicht. Het licht komt van recht tegenover de kijker waardoor de schaduw van objecten of figuren naar je toe komen.
- Meelicht. Het licht komt van achter de kijker en geeft schaduw achter de objecten of figuren.
- Zijlicht. Het licht komt van de zijkant. Schaduwen zijn aan de donkere zijde van objecten en figuren te zien.
- Strijklicht. Het licht staat op ongeveer gelijke hoogte als objecten of figuren wat zorgt voor lange en uitgerekte schaduwen.
De schaduwen die het licht veroorzaakt geven ook sfeer mee. Daarnaast geven ze ook diepte aan de voorstellingen van een werk. Je kunt onderscheid maken tussen;
- Eigen schaduw. Dit is de donkere kant van een object of figuur.
- Slagschaduw. Dit is de schaduw van een object of figuur op de grond of achtergrond.
Kleur
In alle kunst wordt gebruik gemaakt van kleur wat, net als licht, invloed heeft op de sfeer van een schilderij. Daarnaast kan de kunstenaar door het gebruik van kleurcontrasten delen versterken, verzwakken en diepte creëren. Kleuren kunnen op de volgende manieren tegenover elkaar gezet worden waardoor contrast ontstaat;
- kleur-tegen-kleur contrast. Dit ontstaat wanneer de primaire kleuren naast elkaar worden gezet.
- Licht-donker contract. Ontstaat door lichte kleuren naast donkere kleur te zetten, of door van dezelfde kleur lichte en donkere tinten naast elkaar te zetten.
- Complementair contrast. Dit contrast ontstaat door de primaire en secundaire kleuren die het verst van elkaar afstaan tegenover elkaar te zetten.
- Koud-warm contrast. Dit contrast ontstaat wanneer je warme kleuren (rood) en koude kleuren (blauw) naast elkaar zet.
- Kwaliteitscontrast. Ontstaat door kleuren met een hoge helderheid en verzadiging naast doffe en fletse kleuren te zetten.
- Kwantiteit contrast. Door kleuren in hoeveelheden die niet voor de hand liggen naast elkaar te zetten ontstaat contrast.
- Simultaan contrast. Hierin wordt voornamelijk in een bepaalde kleur gewerkt om details in de complementaire kleur daarvan aan te brengen.
Ruimte
Het beeldaspect ruimte heeft te maken met de verhoudingen van objecten of figuren om de voorstelling diepte te geven. Daarbij verkleint bijvoorbeeld datgene wat zich verder weg bevindt. Het standpunt van de waarnemer wordt duidelijk gemaakt door het gebruik van lijnperspectief. De denkbeeldige kijklijnen hebben een verdwijnpunt op de horizon wat een plat vlak diepte geeft.
Vorm
Als je over vorm praat binnen een voorstelling dan wordt daarmee het lichamelijke of fysieke kenmerk van objecten en figuren bedoeld. Deze worden duidelijk gemaakt door het gebruik van bijvoorbeeld kleurvlakken en lijnen. Bij abstracte kunst zie je een vereenvoudiging van de voorstelling. Door deze vereenvoudiging verandert de vorm waardoor bijvoorbeeld objecten en figuren niet meer herkenbaar zijn.
Structuur
Doormiddel van het beeldaspect structuur wordt aangegeven hoe alles is opgebouwd. De maker van een kunstwerk laat het verschil tussen texturen zien. ‘Stofuitdrukking’ werd in de renaissance heel belangrijk, de beste schilders onderscheidden zich door een goede stofuitdrukking. De structuur van stoffen werden veel realistischer geschilderd waardoor diepte ontstond. Dit in tegenstelling tot schilderijen uit de Middeleeuwen waar minder aandacht besteed werd aan structuur, daardoor een mindere stofuitdrukking en minder structuur.
Compositie
het laatste maar zeker niet het minst belangrijke beeldaspect is compositie. De kunstenaar brengt in de voorstelling die hij wil afbeelden een vlakverdeling aan. Daarmee ontstaat er een bepaalde orde in een chaos van beeldelementen. Dit kun je zien als een vooraf bedachte strategie die de maker gebruikt om zijn boodschap over te brengen. Als je kijkt naar tweedimensionale kunst kun je de volgende composities herkennen;
- Symmetrische compositie. Als je in het midden een verticale middellijn voorstelt zijn beide kanten op ongeveer dezelfde manier geordend.
- Asymmetrische compositie. Alle composities die niet symmetrisch zijn worden asymmetrisch genoemd.
- Centraal compositie. Hierbij is er een punt waar alle aandacht naartoe getrokken wordt.
- Geometrische compositie. Kenmerkend voor deze compositie is het toepassen van lijnen met een liniaal en het volgen van meetkundige regels.
- Diagonale compositie. In deze compositie word je door denkbeeldige schuine lijnen over het kunstwerk geleid.
- Driehoekscompositie. Wanneer alle beeldelementen in een driehoekige vorm, met of zonder zichtbare lijnen, geplaatst worden wordt er gesproken over een driehoekscompositie
- Bewegingscompositie. Deze compositie is te herkennen wanneer bepaalde lijnen door een optische illusie lijken te bewegen.
- Overall compositie. Als alle beeldelementen zonder bepaalde orde op het vlak zijn verdeeld is dat een overall compositie. Je zou ook een vorm van patroon kunnen terugzien.
De beeldaspecten licht, kleur, ruimte, vorm, structuur en compositie zijn hulpmiddelen om te kijken naar kunst. De kunstenaar heeft ze zorgvuldig gekozen en gebruikt om zijn werk op te bouwen en de betekenis hiervan duidelijk naar de kijker te communiceren. De reden dat we graag kijken naar kunst en iets een meesterwerk noemen is omdat er goed over na is gedacht of een duidelijk boodschap in zit die wij graag willen horen. Laat de beeldaspecten je helpen kunst te beschouwen, te analyseren en vooral te waarderen.
